What ba itataram ko?

FIRST OF ALL, bako man talagang isyu an lenggwahe para sako. Bilang parasurat, dai nuarinpaman nagin kaolángan an kun anong language an gagamiton ko sa sakong mga sinusurat. Dakula an sakong paggalang sa arinman na lenggwahe; sagkod sa desire kong dai pagsaralakon an iba’t ibang lenggwahe para magin malinaw an nais kong ipasabot. Ngunit, sa pagkakataon na ini, kun ginigibo ko man an pagsaralak-salak, iyan sana huli man sa pag-emphasize ko kan pagiging non-issue sa lado kan language para sako.

Igwa kaya ngunyan minaburubutwang durulak na naman sa pag-ultanan kan mga supporters kan Tagalog bilang pambansang wika sagkod kan mga paratulod sa arinman na mga regional languages. Garo baga may nang-aapi asin man may inaapi. Kun arin an arin, dai ko aram. Basta an malinaw, may hidwaan. Pipilion kong magtindog sa tahaw, kun bako man magin mirón na sana na madalan kan gabos na pangyayari. O bilang parasurat, aram kong dai man ako nag-iisa sa puntong ini, masurat na sana ako sa wikang pinakakomportable akong magsurat.

Sa totoo man talaga, walang sinuman an puwedeng magdikta kun arin an satong lenggwahe. Sa kahurihurihan, dawa pa si Balagtas, dai man kita mapipirit na mga Bikolano na mag-Tagalog sa Canaman, lalo naman sa Iriga, na garo German an lenggwahe sa paggamit kan schwa sa vowels ninda. Siyerto, dakulang durulak an kakaluwasan kan siring na mga pangyayari. Sa katapusan, namention ko na,daing siisay man, daing arinman na institusyon an mapili kan lenggwahe. Kita sana, kitang minataram nin sarong distinct na lenggwahe sa sarong distinct na lugar. Dai ta puwedeng piriton an mga taga-Partido (with emphasis on the “ó”) na magtaram Masbatenyo. Mapiripit an mga dila ninda. Dawa arin na linguistic establishment dai ini mapapangyari. Dawa si Dato magpasar nin House Bill na Kapampangan na an lenggwahe kan first district kan Camarines Sur, asin dawa an HB na ini borotohan kan saiyang mga kakomplot, Tagalog pa man giraray an magigin language of conversation ni Msgr. Legazpi, huli ta siya Tagalog. ‘Nasidà’ pa man giraray an ‘naraót’ sa Daet, ‘amó’ pa man giraray an ‘iyó’ sa Rinconada, ‘baláy’ pa man giraray an ‘harong’ sa Burias, asin ‘dayô’ pa man giraray an ‘idò’ sa San Fernando. Magpurustahan pa kita, ta iyo iyan an mangyayari.

Tano? Huli ta kun arin man na lenggwahe an tinataram ta sa aroaldaw, that’s the language of our hearts! (Exclamation point). Pinapagian ko saná. Huli ta sa hiling ko, dai dapat magdurulak. Iyo, tibaad, dara sana man ini kan natura kong mabóot asin gusto always peaceful. Alagad, siisay man an habo? Magabát an debate sa lenggwahe. Magabat orog na huli ta aram tang parareho man sana an satong kabotan na magkasinarabotan. Romdomon ta na in the first place, language is a means to understand each other. It is a channel through which everything is put into its necessary place. Tagalog man, Bikol, Cebuano, Rinconada, Buhînon, Albayano, Oasnon, English, Swahili, o Bikol-Partido, saro sana man an destinasyon, an magka-irintindihan. Kun kita mismo an minabarì kan lenggwahe para maglihis ini sa katuyuhan, we lose. Kawâran ta iyan. Kun an gawè nin pagtaram ta sa aroaldaw siring sa doros na minahoyop na dai ta naririsang nag-agi, nagluwas sa satong mga voice box, pasiring sa satong mga nguso, pasiring sa talinga kan paradangog; iyo iyan an natura kan tataramon. I believe tha language is one of the humblest things on earth, it does not flaunt itself. Kun igwang mga lenggwaheng nakaka-orog, bako iyan kasalan kan lenggwahe. Pabayaan ta na saná. Kun nagmamalasakit kita sa sarong lenggwahe, dai kita kaipuhan makidulak tanganing itolod an lenggwahe; kaipuhan ta iyan na taramon. Kun minaagrangay kita na sa belief na our language is dying, then speak the language. Kun sa irarom kan boot ta mâwot tang ibalangibog an satong language, itokdo ta sa satong mga kaakian. Kun sa satong aroaldaw na buhay minatubod kita sa satong lenggwahe bilang pusog na parte kan satong kultura, adalan ta kun pano kaini binibilog an satong psyche, an satong pagkatao, an satong pagka-Bikolano. Daing ibang paagi tanganing masuportahan ta an satong krusada para sa satong lenggwahe kundi an paggamit sa tataramon na iyan. Huli ta iyan an lenggwahe kan satong daghan.

Sabi ngani kan sakong propesor, an bistadong kritiko asin poet na si Gémino Abad, “It won’t matter. There is no English, Tagalog, Ilocano, Bicolano; but there is language. It is that which matters most.”