Kaliwanagan asin kadikloman
AN LIWAT na pagluwas kan librong ‘Mga Tulang Tulala’ ni Kristian S. Cordero sa panduwa kaining edisyon, nagpapahiling kan dakulang pag-ako kan kabilugan ka literaturang Filipino sa pag-usbong kan literaturang Bikolnon. Matatandaan na bago magtapos an taon 2006, ginuno kaini an Madrigal-Gonzalez Best First Book Award (MGBFBA) na pinadrinohan kan Likhaan: UP Institute of Creative Writing asin man kan mga pamilyang Madrigal asin Gonzalez na mga paratulod nin arte asin literatura. An nasabi nang premyo nagtulod sa awtor tanganing magluwas nin panduwang edisyon kan libro huli ta out or print na an enot na edisyon. May kadikit na binago sa libro, kaiba na an pirang rawitdawit na hinali asin rinibayan asin an dating takop rinibayan man nin bago na dinisenyo kan saindong lingkod.
An ‘Mga Tulang Tulala’ ni Cordero iyo an enot na koleksyon niya nin mga rawitdawit na pinagpublikar kan Goldprint Publishing House na nakabase sa Siyudad nin Naga. Iyo ini an enot na libro nin mga rawitdawit na nanggana kan MGBFBA, asin iyo man ini an enot na awardee na gikan luwas kan Metro Manila asin pinagpublikar nin sarong lokal na pabliser. Para sa Kabikolan, dakulang tanda ini kan pag-apresyar kan bakong mga Bikolano sa satong namomotan na literatura asin orog na sa satong tataramon.
An ‘Mga Tulang Tulala’ ni Cordero mga rawitdawit na kun sain minasilyab an sensibilidad na relihiyoso—karakter na lataw na marhay sa mga Bikolano, alagad sa awtor yaon an makuring pagsabat sa sulog kan konbensyon kan relihiyon asin iba pang mga aspekto kan Bikolnon na sosyudad. Sa sarong obserbasyon na dai muna hinihiling asin kinokonsiderar an ‘porma’ kan rawitdawit, an ‘pagkatulala’ sa mga rawitdawit ni Cordero puwedeng dara kan saiyang pagkatagalpo sa mantsa, raot, asin ati kan relihiyon, gobyerno, pamilya, asin sosyudad. Ini ‘pagkatulala’ sa irarom kan saldang, nangangaturugan nin utopia, sosyudad na tunay an kaogmahan, pantay-pantay an pagtrato sa lambang saro, mapa-aki, babae, lalaki, bakla, padi man, asin dawa siisay pa man.
Maliwanag, nagkukurab asin nakakasilaw an mga imahen kan Katolisismo na orog pang nagpayaman kan mga rawitdawit ni Cordero. Sa rawitdawit na ‘Santa Ana,’ nawara an imahen kan santa asin kinaipuhan na mga babae an maghanap huli ta babae man na iriniriprisentar kan imahen an nawara. An paghanap sa imahen nakaabot sa eksodo kan kababaihan pasiring duman sa mga nasyon sa balyong dagat asin nagin mamundong istorya kan mga Filipinong OFW. Sa ‘Litanya sa mga Banal’ inagi sa pamibi an pagtukar kan mga isyung minapugol sa pag-uswag kan kagabsan, ‘O huwarang alagad San Lukas/ si mayor, kahon palagi ang ibinibigay na patatas/ para sa mga sawing-palad sa hispisyo at Caritas/ ngunit sa munisipyo’y palaging may kaltas.’ Lain pa man kaini iyo an pang-aroaldaw na mga pangyayaring nagdadanay na ipangalad itaram o sambiton sa urulay—taboos—na sinirip sa lente kan pagrarawitdawit, tinawan nin tingog, tingog na dai sana simpleng minataram alagad biyong nag-aaniningal, arog baga kan aking linulugusan kan sadiring amaon, o an makuapo na pinapasabay kan apoon sa pagkarigos sa banyo, arog kan baklang dai maipahayag an sadiri huli sa takot, arog kan mga estudyanteng kinaranapan na nin mga kamote sa saindang mga payo sa pag-agrangay sa salang padalagan kan edukasyon.
Sa kagabsan kaini, nangingibabaw na gayo an pagkapaha o pagkagutom sa pan-sosyudad na kaliwanagan sa mga berso ni Cordero, sarong bagay na dapat man sanang laoman huli man kan sensibilidad relihiyoso kan awtor. Huli ta bako daw na kaliwanagan an kaenot-enoting regalo kan relihiyon o simbahan? Alagad siring sa naenot ko nang nasambit, sinabat kan awtor an sulog kan relihiyon asin iba pang mga sektor kan sosyudad, sa saiyang mga rawitdawit yaon pati naman an pagbaklay sa mga kadikloman kan dapat kuta nang nagliliwanag na relihiyon, siring sa ginibo ni Rizal kan panahon kan mga Espanyol kan siya apodon erehe asin pilibustero.
An ‘Mga Tulang Tulala’ ni Cordero iyo an enot na koleksyon niya nin mga rawitdawit na pinagpublikar kan Goldprint Publishing House na nakabase sa Siyudad nin Naga. Iyo ini an enot na libro nin mga rawitdawit na nanggana kan MGBFBA, asin iyo man ini an enot na awardee na gikan luwas kan Metro Manila asin pinagpublikar nin sarong lokal na pabliser. Para sa Kabikolan, dakulang tanda ini kan pag-apresyar kan bakong mga Bikolano sa satong namomotan na literatura asin orog na sa satong tataramon.
An ‘Mga Tulang Tulala’ ni Cordero mga rawitdawit na kun sain minasilyab an sensibilidad na relihiyoso—karakter na lataw na marhay sa mga Bikolano, alagad sa awtor yaon an makuring pagsabat sa sulog kan konbensyon kan relihiyon asin iba pang mga aspekto kan Bikolnon na sosyudad. Sa sarong obserbasyon na dai muna hinihiling asin kinokonsiderar an ‘porma’ kan rawitdawit, an ‘pagkatulala’ sa mga rawitdawit ni Cordero puwedeng dara kan saiyang pagkatagalpo sa mantsa, raot, asin ati kan relihiyon, gobyerno, pamilya, asin sosyudad. Ini ‘pagkatulala’ sa irarom kan saldang, nangangaturugan nin utopia, sosyudad na tunay an kaogmahan, pantay-pantay an pagtrato sa lambang saro, mapa-aki, babae, lalaki, bakla, padi man, asin dawa siisay pa man.
Maliwanag, nagkukurab asin nakakasilaw an mga imahen kan Katolisismo na orog pang nagpayaman kan mga rawitdawit ni Cordero. Sa rawitdawit na ‘Santa Ana,’ nawara an imahen kan santa asin kinaipuhan na mga babae an maghanap huli ta babae man na iriniriprisentar kan imahen an nawara. An paghanap sa imahen nakaabot sa eksodo kan kababaihan pasiring duman sa mga nasyon sa balyong dagat asin nagin mamundong istorya kan mga Filipinong OFW. Sa ‘Litanya sa mga Banal’ inagi sa pamibi an pagtukar kan mga isyung minapugol sa pag-uswag kan kagabsan, ‘O huwarang alagad San Lukas/ si mayor, kahon palagi ang ibinibigay na patatas/ para sa mga sawing-palad sa hispisyo at Caritas/ ngunit sa munisipyo’y palaging may kaltas.’ Lain pa man kaini iyo an pang-aroaldaw na mga pangyayaring nagdadanay na ipangalad itaram o sambiton sa urulay—taboos—na sinirip sa lente kan pagrarawitdawit, tinawan nin tingog, tingog na dai sana simpleng minataram alagad biyong nag-aaniningal, arog baga kan aking linulugusan kan sadiring amaon, o an makuapo na pinapasabay kan apoon sa pagkarigos sa banyo, arog kan baklang dai maipahayag an sadiri huli sa takot, arog kan mga estudyanteng kinaranapan na nin mga kamote sa saindang mga payo sa pag-agrangay sa salang padalagan kan edukasyon.
Sa kagabsan kaini, nangingibabaw na gayo an pagkapaha o pagkagutom sa pan-sosyudad na kaliwanagan sa mga berso ni Cordero, sarong bagay na dapat man sanang laoman huli man kan sensibilidad relihiyoso kan awtor. Huli ta bako daw na kaliwanagan an kaenot-enoting regalo kan relihiyon o simbahan? Alagad siring sa naenot ko nang nasambit, sinabat kan awtor an sulog kan relihiyon asin iba pang mga sektor kan sosyudad, sa saiyang mga rawitdawit yaon pati naman an pagbaklay sa mga kadikloman kan dapat kuta nang nagliliwanag na relihiyon, siring sa ginibo ni Rizal kan panahon kan mga Espanyol kan siya apodon erehe asin pilibustero.
Sa labi-labing pagpapakusog—pagpapakurahaw—sa mga pag-agrangay kan mga persona sa ‘Mga Tulang Tulala’, dinadara kaini an mga parabasa sa dai marurumpag na pagmangno kan mga saradit na boses sa sosyudad. Dai ta na halaton na an pagkatulala kan mga personang ini maglala asin magin pagkabyade, pagkaparalisar, pagkapula, pagkabuta, pagkabongog, asin pagkamanhid sa mga pagsakit kan sosyudad. Tama sana ini para sa sarong paghiro na nababagay sana para sa sarong rehiyon na sa tahaw kan dakulang pagtubod, minasapo nin makuring pagtios asin kawaran paglaom sa gobyerno; paghiro tanganing hali sa kadikloman mamatean ta asin maeksperyensiya ta man an kaliwanagan.
Comments
I do have to buy this new version of KC's book. I like th cover better than the older version.