Tano ta ako nagsusurat?

HURI man an hapot na ini, maninigo pa man giraray na simbagon. Nasimbag na ini kan dai mabilang na parasurat bako sana digdi sa satong rona, o nasyon, o kan arin man na rasa, kundi sa bilog na kinaban. Alagad sakong sisimbagon huli ta labi kaimportanteng simbagon ko sa mga panahon na ini, sa puntong an pagsurat sa dakol na pagkakataon, ibinababa na sana sa lebel nin komersyo, o kun bako man, sa eksentrikong asin parokyal na gawe-gaweng ‘kamo-kamo, kami-kami’ kan mga parasurat. Sinasabing an pagsurat haman nang sarong elitistang paghiro huli ta an literatura sarong paagi nin pagpapahayag nin sarong pakahulugan na kun saen bontol o atrasado an paghuba kan kabilogan—sa paagi nin lenggwaheng laen man sa tinataram ta sa aroaldaw. Kun kaya yaon an mga rawitdawit, osipon, sanaysay, pasali, asin iba pang maarteng gibo. Ipinamugtak na sa kadakol na panahon, mga kapwa parasurat sana man an nakakasabot sa mga sinururat kan mga katood nindang parasurat. An minaluwas, mga parasurat na sana palan an mga pinili, mapapalad asin mauurag huli ta igwa sinda nin kapangyarihan na masabotan an dai nasasabotan kan hinuhuna nindang ordinaryong tao, huli ta kapot ninda an balaog na maging mga master nin detalye—nahihiling ninda an dai nahihiling kan iba. Akoon ta man o dai, kadakol na parasurat an igwa nin siring kaining komplikasyon, alagad, nakakapanglingaw sa mga rason kun tano ta kaipuhan magsurat.

Tano baya ta ako nagsusurat? Igwa ako nin tolong mayor na kasimbagan, na nakagamot man sa mga konteksto ko bilang sarong tao parte kan sosyudad, may katalingkasan, asin igwa man nin mga pangangaipo.

Enot, iyo na nagsusurat ako huli ta iyo ini an paagi na maipahayag ko an pagmate na dai ko enterong marurip sa paagi nin pagtaram sana. Siring ki Rilke, nagsusurat ako ta sa hiling ko dai ako nin iba pang paagi kundi an isurat an mga inaako kan sakong pagmate asin man giromdom. Siring sa gayon kan kapalibutan, o an ranga na namamate pag nahihiling an banwaan, mga katood, mga eksperyensya, asin manlaen-laen pang mga bagay na biyong minapagayon sa pang-aroaldaw na buhay. Siring sa pagmateng nag-abot ki Gerard Manley Hopkins sa mga momentong labi-kakusog an saiyang pag-omaw asin pagsarig sa Dios na nahiling niyang labi-kagayon sa mga simpleng bagay sa kinaban. ‘Pag-omáwon an Dios sa mga nagbabarangáng bágay—/ Sa nagdúduwang kolór na lángit síring sa bákang may pamálit;/ Sa burak-burakán na mga árong sa kiskís kan siráng minálangoy sa sápa;/ Lâbas-bága kan natikrág pa sanáng búnga; pakpák kan kósta;/ Tânáwon na pinátag asin binarangâ—lawigán, tatamnán, asin kadlagán;/ Asin gabós na barakálan, saindáng paági asin agi-ági asin agihán (‘Pied Beauty’ ni Hopkins).’

Panduwa iyo na magsurat sa atubang nin mga kaolangan asin katibaadan siring kan pagtios, kawaran nin paglaom, dai pagkakapantay-pantay, panluluya kan paninindugan, asin iba pang daing-sukat na mga sitwasyon na nagpaparoro sa satong sosyudad. Siring sa iba pang propesyon, an pagsurat saro man na pangapodan tanganing paorogon an kalidad kan buhay. An parasurat, sa saiyang mga obra nakikisumaro sa pagtulod sa karahayan kan kagabsan, sa pagpapadakula sa mga bagay na dai natatawanan nin pansin o nalilingawan na—an naghihikul-hikul na alulunting paon kan aking nagbabanwit nin saradit na tilapia sa nangingitom na sapa sa irarom kan tulay, an imahen kan kuykoy ni Frank Peñones na minapairarom sa daga tanganing mabuhay, an mga estatuwa sa Plaza Rizal na iniputan sa payo sa rawitdawit ni Kristian Cordero—an mga bagay na ini ibinabalik sa paghiling asin konsidersasyon tang nakakapanlingaw na huli ta sinda labi kasaradit sa satong mga mata sa pagdatong kan higanteng globalisasyon. Pinapagiromdom kita kan tamang proseso nin pag-uswag na matalingkas asin daing nakukulgan.

Asin pantolo, nagsusurat ako tanganing itulod an kagayonan kan satong rona—an Kabikolan—an satong kultura, pagtubod, tradisyon, asin orog na gayo an hamis kan sadiri tang tataramon. Kaiba digdi an katotoohan na makuri an satong pangangaipo na tungkusan an pagtulod sa anuman na makokonsiderar tang Bikolnon na makaiba sa makusog sulog kan kultura nasyonal, na mahiling, madangog, madalan, mabasa sa iba pang parte kan na igwa nin Bikol na magayon, maogma asin igwa nin mayaman na kultura. Nagtutubod ako na anuman na Bikolnon—gawe man gibo, lugar man o pangyayari—ini unibersal o kosmopolitn man na maninigong akoon kan gabos, siring sa mga henyo sa patara-tara ni Rizal kaidto, ‘an henyo daing minimidbid na banwaan.’ Kaya labi-labi na gayo an pangangaipo kan Kabikolan na tarabangan tanganing mahiling kan bilog na kinaban an sadiri niyang gayon, asin sa puntong ini, kaiba kan iba pang propesyon, an parasurat igwa nin dakulang papel na kaipuhan gampanan.

Iyo ini an mga dahilan kun tano ta ako nagsusurat. Asin ini naman siguro an mga rason kan iba ko pang mga paghiro na ginigibo, mga pagpili asin mga dalan na inaagihan. Asin minsan ngani dai ko man maiinegar na an pagsurat ikinabubuhay man, ini minasimbag sana man sa pangangaipo ta bilang tao, mga pangangaipong tama sana man na panuan tanganing orog pang magheras asin panindugan an mga rason kan sakong pagsurat. An gabos na ini binubugkos kan pantolo rason, kaya ngani sa Bikol na lenggwahe ako minasurat, tanganing orog na masabotan kan sakong mga katood, orog na odok sa puso asin orog na bilog, pano asin dosok an pagpapadangat sa sadiring banwaan asin tataramon.