Trahedya kan tataramon
SA KAPINONAN iyo an tataramon, asin an tataramon na ini yaon sa sato gabos, tinataram ta sa aroaldaw, ginagamit na dalan pasiring sa pagkakasinarabotan, sa pagbarakalan, sa pag-adal, pagtukdo, pagtabang, pagpahayag. An tataramon bakong sarong bagay na gadan, kundi buháy, naghihiro, nagbabago pasiring sa kun sain orog pang maitataram kan orog pang dakol na mga tao; ini dynamic asin aktibong nakikisumaro sa dalagan kan buhay kan sosyudad na minataram saiya. Asin sa likod kaini, igwang responsibilidad an sarong sosyudad na hingowahon na maprotektahan an lenggwahe kaini laban sa pagratak, pagkaraot, daing kamanungdanan na pagbabago, minsan ngani an pagbabago importante sa evolution kan sarong lenggwahe. Dakula an responsibilidad kan mga tao tangani na an lenggwahe dai padagos na magadan. An sabi ngani kan United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO), “lambang lenggwahe sarong pagpapatotoo kan unique na yaman kan kultura kan mga taong minataram kaini. Asin an kagadanan kan sarong lenggwahe sarong kawaran bako sana sa mga parataram kaini, kundi kan bilog na kinaban.”
Sa panahon na ini na an impormasyon asin komunikasyon an nangengenot na tinatawan doon, asin sa tahaw man kan komersyalisasyon kan prensa, an mga lenggwahe man namemeligrong madanyaran. An makamumundo digdi, ini huli man sana sa kakulangan nin paghingowang aramon kan mga awtoridad an tamang paggamit kan lenggwahe, bangan pang lenggwahe an saindang pinakang material. Sosog pa sa UNESCO, 50% kan 6,000 na lenggwahe sa bilog na kinaban an namemeligrong magadan, asin an nakakahandal digdi iyo na lambang duwang semana, may lenggwaheng nagagadan.
Sa nakaumang na trahedyang ini sa lado kan lenggwahe, dai man siyerto an kaligtasan kan sadiri tang tataramon, an Bikol, na saro sa mga mayor na lenggwahe kan Pilipinas, kaiba naman an mga diyalekto sa satong rehiyon. Yaon kita ngunyan sa panahon na media an nangangawat sa satong aroaldaw na pagkabuhay, orog na an telebisyon, huli man sa pagroro kan industriya kan radyo—na iyo na sana kuta an minagamit kan tamang Bikol. An peryodiko, na arog kan Vox Bikol, puwede kong apodon na elite sa Bikol huli ta pipira sana man talaga an nagbabarasa kaini. Sa halipot na tataramon, asin aram ta naman ini, telebisyon an minadikta kan gawe-gawe kan kadakol sa sato ngunyan—orog na an mga kaakian. Kun kaya dai naman kita mangalas kun an mga hoben ta ngunyan an pagtaram sinaralak-salak na Bikol, Tagalog asin English. Orog na nakakamundo digdi na an mga programa sa telebisyon na minapurbar na mag-Bikol, hayagan man na sala an pag-Bikol. Romdomon ta an mga momento sa mga TV news program sa Bikol kun nuarin ginamit an mga tataramon na ‘klamár’ para sa English na ‘claim,’ ‘kredíble’ para sa ‘credible,’ malaba sana an lista kun sasambiton ko pa an iba. An ‘klamár’ kun sususugon an Spanish na ‘clamar,’ harayo na marhay sa kahulugan kan ‘claim’ huli ta an ‘clamar’ sarong aksyon na pangapodan. Siring man na an ‘kredíble’ sarong produkto man sana nin carelessness sa pagtaram, o hugak sanang sambiton an ‘katubod-tubod’ o ‘masasarigan’ huli ta mayo man etymology na mahuhugutan kan ‘kredíble’ bilang ‘credible,’ magin an Spanish na ‘creíble’ harayo man na marhay. Para sako, daing problema man kun ‘claim’ o ‘credible’ na sana an gamiton, ta mas naiintindihan na, dai pa nadadanyaran an lenggwahe ta. Duwa sana ini sa kadakol na mga ehemplong puwede tang gamiton sa pagkurit kan peligrong inaatubang kan satong lenggwahe sa kamot kan media.
Romdomon tang sa lambang pagsambit kan media nin salang Bikol na tataramon, ginatos kun bako man rinibong tao an nakakasaksi digdi. Kaya dai naman kita mangalas kun saaga makadangog kita nin mga Bikolanong lain an tinataram sa kinaabtan tang tataramon. Nakakapungaw an pahayag kan UNESCO na nagagadan an sarong lenggwahe kun dai na ini tinataram. Alagad orog na nakakapungaw kun magagadan an tataramon na Bikol huli ta sala an paggamit digdi, o huli ta hinugakan sana kitang aramon an tama. Bilang mga Bikolano, katongdan ta na atamanon an kinagimatan tang agi-agi, tradisyon asin kultura, kaiba na digdi an lenggwahe. An katongdan na ini dara-dara orog na kan mga awtoridad sa impormasyon, arog kan prensa, mga parasurat, asin mga paratukdo. Akô ko na an sarong lenggwahe mina-evolve, alagad ini mina-evolve pasiring sa orog na mayaman na tataramon, bakong lenggwahe na napa-paot sa dalnak nin kapatalan—salang pakahulugan, salang paggamit, daing basehan na mga tataramon. Kun inaadalan ta an English tanganing masabotan ta an tamang paggamit kaiba an grammar asin syntax kaini, orog na gayong nakakasupog kun an sadiri tang lenggwahe, tátaramon ta nin sarala.
An satong lenggwaheng Bikol mayaman asin hararom an historya, saro sa mga mayor na lenggwahe sa Pilipinas, kabilang ini sa Austronesian (Malayo-Polynesian) languages na saro sa pinakadakulang grupo nin mga lenggwahe sa bilog na kinaban. Kalinya kaini an kadakol na lenggwaheng Asyano. Ini an lenggwahe ninda Handiong asin Daragang Magayon, ninda Simeon Ola, Tomas asin Ludovico Arejola, Raul Roco asin kadakol pang iba. Dai ta man tabi pagbasang-basangon asin ratakan.
Sa panahon na ini na an impormasyon asin komunikasyon an nangengenot na tinatawan doon, asin sa tahaw man kan komersyalisasyon kan prensa, an mga lenggwahe man namemeligrong madanyaran. An makamumundo digdi, ini huli man sana sa kakulangan nin paghingowang aramon kan mga awtoridad an tamang paggamit kan lenggwahe, bangan pang lenggwahe an saindang pinakang material. Sosog pa sa UNESCO, 50% kan 6,000 na lenggwahe sa bilog na kinaban an namemeligrong magadan, asin an nakakahandal digdi iyo na lambang duwang semana, may lenggwaheng nagagadan.
Sa nakaumang na trahedyang ini sa lado kan lenggwahe, dai man siyerto an kaligtasan kan sadiri tang tataramon, an Bikol, na saro sa mga mayor na lenggwahe kan Pilipinas, kaiba naman an mga diyalekto sa satong rehiyon. Yaon kita ngunyan sa panahon na media an nangangawat sa satong aroaldaw na pagkabuhay, orog na an telebisyon, huli man sa pagroro kan industriya kan radyo—na iyo na sana kuta an minagamit kan tamang Bikol. An peryodiko, na arog kan Vox Bikol, puwede kong apodon na elite sa Bikol huli ta pipira sana man talaga an nagbabarasa kaini. Sa halipot na tataramon, asin aram ta naman ini, telebisyon an minadikta kan gawe-gawe kan kadakol sa sato ngunyan—orog na an mga kaakian. Kun kaya dai naman kita mangalas kun an mga hoben ta ngunyan an pagtaram sinaralak-salak na Bikol, Tagalog asin English. Orog na nakakamundo digdi na an mga programa sa telebisyon na minapurbar na mag-Bikol, hayagan man na sala an pag-Bikol. Romdomon ta an mga momento sa mga TV news program sa Bikol kun nuarin ginamit an mga tataramon na ‘klamár’ para sa English na ‘claim,’ ‘kredíble’ para sa ‘credible,’ malaba sana an lista kun sasambiton ko pa an iba. An ‘klamár’ kun sususugon an Spanish na ‘clamar,’ harayo na marhay sa kahulugan kan ‘claim’ huli ta an ‘clamar’ sarong aksyon na pangapodan. Siring man na an ‘kredíble’ sarong produkto man sana nin carelessness sa pagtaram, o hugak sanang sambiton an ‘katubod-tubod’ o ‘masasarigan’ huli ta mayo man etymology na mahuhugutan kan ‘kredíble’ bilang ‘credible,’ magin an Spanish na ‘creíble’ harayo man na marhay. Para sako, daing problema man kun ‘claim’ o ‘credible’ na sana an gamiton, ta mas naiintindihan na, dai pa nadadanyaran an lenggwahe ta. Duwa sana ini sa kadakol na mga ehemplong puwede tang gamiton sa pagkurit kan peligrong inaatubang kan satong lenggwahe sa kamot kan media.
Romdomon tang sa lambang pagsambit kan media nin salang Bikol na tataramon, ginatos kun bako man rinibong tao an nakakasaksi digdi. Kaya dai naman kita mangalas kun saaga makadangog kita nin mga Bikolanong lain an tinataram sa kinaabtan tang tataramon. Nakakapungaw an pahayag kan UNESCO na nagagadan an sarong lenggwahe kun dai na ini tinataram. Alagad orog na nakakapungaw kun magagadan an tataramon na Bikol huli ta sala an paggamit digdi, o huli ta hinugakan sana kitang aramon an tama. Bilang mga Bikolano, katongdan ta na atamanon an kinagimatan tang agi-agi, tradisyon asin kultura, kaiba na digdi an lenggwahe. An katongdan na ini dara-dara orog na kan mga awtoridad sa impormasyon, arog kan prensa, mga parasurat, asin mga paratukdo. Akô ko na an sarong lenggwahe mina-evolve, alagad ini mina-evolve pasiring sa orog na mayaman na tataramon, bakong lenggwahe na napa-paot sa dalnak nin kapatalan—salang pakahulugan, salang paggamit, daing basehan na mga tataramon. Kun inaadalan ta an English tanganing masabotan ta an tamang paggamit kaiba an grammar asin syntax kaini, orog na gayong nakakasupog kun an sadiri tang lenggwahe, tátaramon ta nin sarala.
An satong lenggwaheng Bikol mayaman asin hararom an historya, saro sa mga mayor na lenggwahe sa Pilipinas, kabilang ini sa Austronesian (Malayo-Polynesian) languages na saro sa pinakadakulang grupo nin mga lenggwahe sa bilog na kinaban. Kalinya kaini an kadakol na lenggwaheng Asyano. Ini an lenggwahe ninda Handiong asin Daragang Magayon, ninda Simeon Ola, Tomas asin Ludovico Arejola, Raul Roco asin kadakol pang iba. Dai ta man tabi pagbasang-basangon asin ratakan.
Comments