An Kabikolan sa mga mata ni Yapan
Pagrepaso sa "Ang Sandali ng mga Mata" ni Alvin B. Yapan
Recipient of the National Book Award 2007
LATAW sa kulturang Pilipino an pangatorogan na magbalik sa panahon bago pa man makaabot an mga dayong Sulnupanon sa Pilipinas, ini nanggad biyong ikinukurahaw na may makusog na pagnegar—akoon man o dai—sa anuman na pagsakop na nangyari sa satong banwaan. An kongkretong mga ladawan na nagpapahiling nin makuring pagkagutom sa mga pangyayari sa dáan na historya kan ginikanan na lugar asin an paghidaw sa agi-agi kaidto, mga gaweng sa lawog kan mga bagay minapahiling sana nin gibong pag-ako kan epekto kan nakaaging pagsakop alagad sa kairaroman kaini yaon an horop-horop na minapasabong nin makusog na kamawotan na ibalik an sosyudad sa orihinal kaining estado—puro, daing digta nin siisay man na igwang mapansakop na kapangyarihan siring sa Espanya, Britanya, Amerika orog sa gabos, asin iba pa.
Dai man maiinegar kan mga Bikolanong parasurat sa presenteng panahon na igwa sindang nagtatakig na debosyon na aboton an dáan na panahon, orog na dáan kisa sa panahon kan kag-limang mga martir kan Ambos Camarines, orog na dáan kisa sa romantiko asin mala-Espanyol na mga osipon dapit ki Juan Osong, huli ta an Bikolanong parasurat sa presenteng panahon, sa saiyang mga panurat, nagmamawot na ma-eksperyensya—bako sanang simpleng mamatean—an inagihan ninda Baltog, Handiong, asin Bantong sa kadagaan kan Ibalong, asin isugpon ini sa naratibo kan saindang mga agi-agi an kontemporanyong istorya kan satong rehiyon asin henerasyon. Ini man an kamawotan na sinususog kan istorya kan mga tauhan na sinda Esteban, Boboy, Estela, Nene, Selya, asin iba pa sa nobelang “Ang Sandali ng mga Mata” ni Alvin B. Yapan.
An saindang mga pagkatao, na nakasalapid sa pagkatao kan mga tauhan sa epiko kan Bikol, nakaugat asin nakasentro sa agi-agi kan mga Bikolano ngunyan: nabubuhay sa tahaw kan manlaen-laen na diskurso siring kan kolonyal na pag-iisip, komersyalisasyon, historya, liwat na paggimata kan natibong kamalayan, globalisasyon, asin iba pa, na sa kadakol na panahon, minabaranggaan, nagkakarurunot, asin binibilog liwat an sadiri gikan sa pagkakawararak. Siisay an mahuna na an nobela ni Yapan magigin maninigong apodon na historya kan saiyang rehiyon na Kabikolan huli sa minadaralagan na mga ladawan kan nakaagi kaini? An epekto kan Simbahan, gobyerno, kultura, komersyo, asin iba pa, biyong minatanyog sa buhay kan mga tauhan. Siisay an igwa nin lenteng siring ki Yapan na pinaghorop-horopan pati an pagkawara kan ube sa merkado kan Sagrada na iniitokan kan nobela, an manlaen-laen na panahon kan pagsakop, an pagkawara asin pagkakua kan imahen kan Birhen Peñafrancia, an pag-abot kan abo kan pagsabog kan Pinatubo sa Pili, an panahon ni Marcos, an paghali kan mga base military sa Subic asin Clark, an kompetisyon kan Coke asin Pepsi, an mga NPA, an konstabularyo asin militarisasyon, an eksodo kan mga minapa-Amerika; asin hilingon, maanan, asin turuhukan an mga ini asin kadakol pang ibang pangyayari sa nakaagi sa matang Bikolnon. Sa ladong ini, an nobela nagin lehitimong historya kan Bikol asin komentaryong pansosyudad para sa kalag kan rehiyon na minatukar sa paghabo sa kolonyalismo asin sa mga naginibuhan kaini alagad minakugos sa rayo kan inabot na kan sadiring banwaan—an negosyo sa yelo, manok, asin tindahan ni Nene, hanggan sa mga Bikolano sa luwas kan Kabikolan—o Ibalong.
An mga kalag na siring sa duros na minalayaw-layaw sa ibabaw, irarom, taid, laog, asin luwas kan nobela, mga karakter, alagad sa totoo, sinda mga pagiromdom sa mga tauhan na mamimidbid kan sarong Bikolano bilang siya, asin siya pinapagiromdom na sinda an pinaghuhugutan nin anuman na kakayahan—sa nobela, si Esteban nakakaulay an mga kalag asin sinda an pinaghuhugutan niya kan anuman na yaon saiya arog kan pagbolong asin pagsurat—o kapangyarihan, kun ini man an apod digdi. An konsepto kan kontemporanyong banwaan na dai na maninigong pag-erokan kan mga kalag—yaon alagad daing hawak—asin sinda minapa-gubat o minapa-bukid na sana, sarong mapungaw na ladawan kan pagkakakan kan pag-uswag, kun ini man an ngaran, sa metapora kan Sagrada, an banwaan na kun sain an mga gurang boot ribayan an payo kan saindang mga aki, kun sain igwang mga parahabon nin hawak kan gadan. Alagad an mga kalag na ini an minatao nin paglaom, paglaom na siring sa tinanom na tuminubo tanganing daogon an kagadanan arog kan pabalon ni Takay na nagin kasimbagan sa hapot kun pano nangangaki an sarong alamat o istorya nin pinagpunan.
Kun bako man an nobela sanang ini an nakagibo, saro gayod ini sa igwang pinakamayaman na paglaladawan sa Kabikolan sa paagi kan paggamit kan manlaen-laen na suanoy asin/o supernatural na pagtubod. Laen pa ini sa minadalagan na bilog na teksto kan kaoragan kan mga erwe kan Ibalong sa laog kan naratibo. Makukua sa nobela an mga suanoy na pagtubod na nadangog ta sana hali sa satong mga magurang kan kita mga aki pa asin dai pa nasusupog minsan daing kalson (na ako naghahadit na mayo nang aking Bikolano an makakadangog kun satong papabayaan na magadan an mga istoryang ini). An istorya kan epiko kan Ibalong, an tinanom sa pinaglobngan ki Takáy, an barani nin batag na ilinobong huli ta hinabon nin asuwang an hawak kan gadan, an patood dapit sa mama’mon, an eklipse nin kadimalasan, kaibahan na an mga istoryang nabilog sa makusog na impluwensya kan relihiyon orog na an Katolisismo na winawalat na sana sa mga parabasa an paghorop-horop para digdi, makukua ini gabos sa libro na sa katapusan nagigin sarong dosok na kamalig nin giromdom para sa mga Bikolano.
Peregrinasyon, pagbalik, sa laog kan sadiri an dolot sa siisay man na magbasa sa nobela, dai man nasusuhay ini sa iba pang magagayon na literatura sa Pilipinas man o sa ibang nasyon man, alagad an yaman kan “Ang Sandali ng mga Mata” na makukua asin masasadiri ta yaon sa yaman kan pinagkuahan kan awtor kan saiyang materyal, materyal na harani sa saindang daghan, kun kaya dai ta man maiiwasan na mateon an nobela sa sadiri tang mga daghan—labi-karani asin labi-kadayupot. An minsan haralipot, dakol na beses haralabang pahayag sa mga kabtang kan nobela minsan nakakaribong, na kaipuhan balikan asin susugon an dalagan kan istorya, alagad puwedeng an karibongan sarong klase nin epekto kan pagiging kontemporanyo, eksperimentasyon, asin kan masákit, magapô, ang halabang dalan na binabaklay kan kagsurat palibót, pahali, o pabalik sa Sagrada—sa Kabikolan.
Siring sa kaskas na silyab kan mga eksenang ipriniprisentar kan nobela, o garo tren na sa maagahon kaskas na minaagi sa atubang kan siisay man, an mga ladawan kan Kabikolan sa mata ni Yapan nawawara sa saro sanang kimat. Alagad mapirit an awtor, mawot asin ginibo niyang dosok an mga ladawan na mahihiling ta, kaya minsan man an mga ini mabilis na nawawara sa satong paghiling, bilog asin kongkretong namamansayan ta an mga detalye: kolor, himátê, tanog, namit, asin parong. Asin an mga ini minadara sato pabalik sa panahon, sa suanoy, sa dáan, minapagiromdom kan satong ginikanan, asin sa sensitibong paagi minasikwal kan epekto kan pagsakop sa anuman na ngunyan, alagad mahuyo an boot na minakugos sa purong kagayonan kan kinaabtan.
Recipient of the National Book Award 2007
LATAW sa kulturang Pilipino an pangatorogan na magbalik sa panahon bago pa man makaabot an mga dayong Sulnupanon sa Pilipinas, ini nanggad biyong ikinukurahaw na may makusog na pagnegar—akoon man o dai—sa anuman na pagsakop na nangyari sa satong banwaan. An kongkretong mga ladawan na nagpapahiling nin makuring pagkagutom sa mga pangyayari sa dáan na historya kan ginikanan na lugar asin an paghidaw sa agi-agi kaidto, mga gaweng sa lawog kan mga bagay minapahiling sana nin gibong pag-ako kan epekto kan nakaaging pagsakop alagad sa kairaroman kaini yaon an horop-horop na minapasabong nin makusog na kamawotan na ibalik an sosyudad sa orihinal kaining estado—puro, daing digta nin siisay man na igwang mapansakop na kapangyarihan siring sa Espanya, Britanya, Amerika orog sa gabos, asin iba pa.
Dai man maiinegar kan mga Bikolanong parasurat sa presenteng panahon na igwa sindang nagtatakig na debosyon na aboton an dáan na panahon, orog na dáan kisa sa panahon kan kag-limang mga martir kan Ambos Camarines, orog na dáan kisa sa romantiko asin mala-Espanyol na mga osipon dapit ki Juan Osong, huli ta an Bikolanong parasurat sa presenteng panahon, sa saiyang mga panurat, nagmamawot na ma-eksperyensya—bako sanang simpleng mamatean—an inagihan ninda Baltog, Handiong, asin Bantong sa kadagaan kan Ibalong, asin isugpon ini sa naratibo kan saindang mga agi-agi an kontemporanyong istorya kan satong rehiyon asin henerasyon. Ini man an kamawotan na sinususog kan istorya kan mga tauhan na sinda Esteban, Boboy, Estela, Nene, Selya, asin iba pa sa nobelang “Ang Sandali ng mga Mata” ni Alvin B. Yapan.
An saindang mga pagkatao, na nakasalapid sa pagkatao kan mga tauhan sa epiko kan Bikol, nakaugat asin nakasentro sa agi-agi kan mga Bikolano ngunyan: nabubuhay sa tahaw kan manlaen-laen na diskurso siring kan kolonyal na pag-iisip, komersyalisasyon, historya, liwat na paggimata kan natibong kamalayan, globalisasyon, asin iba pa, na sa kadakol na panahon, minabaranggaan, nagkakarurunot, asin binibilog liwat an sadiri gikan sa pagkakawararak. Siisay an mahuna na an nobela ni Yapan magigin maninigong apodon na historya kan saiyang rehiyon na Kabikolan huli sa minadaralagan na mga ladawan kan nakaagi kaini? An epekto kan Simbahan, gobyerno, kultura, komersyo, asin iba pa, biyong minatanyog sa buhay kan mga tauhan. Siisay an igwa nin lenteng siring ki Yapan na pinaghorop-horopan pati an pagkawara kan ube sa merkado kan Sagrada na iniitokan kan nobela, an manlaen-laen na panahon kan pagsakop, an pagkawara asin pagkakua kan imahen kan Birhen Peñafrancia, an pag-abot kan abo kan pagsabog kan Pinatubo sa Pili, an panahon ni Marcos, an paghali kan mga base military sa Subic asin Clark, an kompetisyon kan Coke asin Pepsi, an mga NPA, an konstabularyo asin militarisasyon, an eksodo kan mga minapa-Amerika; asin hilingon, maanan, asin turuhukan an mga ini asin kadakol pang ibang pangyayari sa nakaagi sa matang Bikolnon. Sa ladong ini, an nobela nagin lehitimong historya kan Bikol asin komentaryong pansosyudad para sa kalag kan rehiyon na minatukar sa paghabo sa kolonyalismo asin sa mga naginibuhan kaini alagad minakugos sa rayo kan inabot na kan sadiring banwaan—an negosyo sa yelo, manok, asin tindahan ni Nene, hanggan sa mga Bikolano sa luwas kan Kabikolan—o Ibalong.
An mga kalag na siring sa duros na minalayaw-layaw sa ibabaw, irarom, taid, laog, asin luwas kan nobela, mga karakter, alagad sa totoo, sinda mga pagiromdom sa mga tauhan na mamimidbid kan sarong Bikolano bilang siya, asin siya pinapagiromdom na sinda an pinaghuhugutan nin anuman na kakayahan—sa nobela, si Esteban nakakaulay an mga kalag asin sinda an pinaghuhugutan niya kan anuman na yaon saiya arog kan pagbolong asin pagsurat—o kapangyarihan, kun ini man an apod digdi. An konsepto kan kontemporanyong banwaan na dai na maninigong pag-erokan kan mga kalag—yaon alagad daing hawak—asin sinda minapa-gubat o minapa-bukid na sana, sarong mapungaw na ladawan kan pagkakakan kan pag-uswag, kun ini man an ngaran, sa metapora kan Sagrada, an banwaan na kun sain an mga gurang boot ribayan an payo kan saindang mga aki, kun sain igwang mga parahabon nin hawak kan gadan. Alagad an mga kalag na ini an minatao nin paglaom, paglaom na siring sa tinanom na tuminubo tanganing daogon an kagadanan arog kan pabalon ni Takay na nagin kasimbagan sa hapot kun pano nangangaki an sarong alamat o istorya nin pinagpunan.
Kun bako man an nobela sanang ini an nakagibo, saro gayod ini sa igwang pinakamayaman na paglaladawan sa Kabikolan sa paagi kan paggamit kan manlaen-laen na suanoy asin/o supernatural na pagtubod. Laen pa ini sa minadalagan na bilog na teksto kan kaoragan kan mga erwe kan Ibalong sa laog kan naratibo. Makukua sa nobela an mga suanoy na pagtubod na nadangog ta sana hali sa satong mga magurang kan kita mga aki pa asin dai pa nasusupog minsan daing kalson (na ako naghahadit na mayo nang aking Bikolano an makakadangog kun satong papabayaan na magadan an mga istoryang ini). An istorya kan epiko kan Ibalong, an tinanom sa pinaglobngan ki Takáy, an barani nin batag na ilinobong huli ta hinabon nin asuwang an hawak kan gadan, an patood dapit sa mama’mon, an eklipse nin kadimalasan, kaibahan na an mga istoryang nabilog sa makusog na impluwensya kan relihiyon orog na an Katolisismo na winawalat na sana sa mga parabasa an paghorop-horop para digdi, makukua ini gabos sa libro na sa katapusan nagigin sarong dosok na kamalig nin giromdom para sa mga Bikolano.
Peregrinasyon, pagbalik, sa laog kan sadiri an dolot sa siisay man na magbasa sa nobela, dai man nasusuhay ini sa iba pang magagayon na literatura sa Pilipinas man o sa ibang nasyon man, alagad an yaman kan “Ang Sandali ng mga Mata” na makukua asin masasadiri ta yaon sa yaman kan pinagkuahan kan awtor kan saiyang materyal, materyal na harani sa saindang daghan, kun kaya dai ta man maiiwasan na mateon an nobela sa sadiri tang mga daghan—labi-karani asin labi-kadayupot. An minsan haralipot, dakol na beses haralabang pahayag sa mga kabtang kan nobela minsan nakakaribong, na kaipuhan balikan asin susugon an dalagan kan istorya, alagad puwedeng an karibongan sarong klase nin epekto kan pagiging kontemporanyo, eksperimentasyon, asin kan masákit, magapô, ang halabang dalan na binabaklay kan kagsurat palibót, pahali, o pabalik sa Sagrada—sa Kabikolan.
Siring sa kaskas na silyab kan mga eksenang ipriniprisentar kan nobela, o garo tren na sa maagahon kaskas na minaagi sa atubang kan siisay man, an mga ladawan kan Kabikolan sa mata ni Yapan nawawara sa saro sanang kimat. Alagad mapirit an awtor, mawot asin ginibo niyang dosok an mga ladawan na mahihiling ta, kaya minsan man an mga ini mabilis na nawawara sa satong paghiling, bilog asin kongkretong namamansayan ta an mga detalye: kolor, himátê, tanog, namit, asin parong. Asin an mga ini minadara sato pabalik sa panahon, sa suanoy, sa dáan, minapagiromdom kan satong ginikanan, asin sa sensitibong paagi minasikwal kan epekto kan pagsakop sa anuman na ngunyan, alagad mahuyo an boot na minakugos sa purong kagayonan kan kinaabtan.
Comments
Salamat sa info, regards!