Anong ngaran na...
MAHAMIS na eksperiyensiya para sa sarong tao an madangog na sayodon nin tama kan iba an ngaran niya. Kadakol nang beses ta ining nadangog, asin kadakol naman nin naisurat dapit sa mga pangaran asin pag-ngaran alagad pirmi ta man ining pinapasipara. Kun mahapot kita, pirang ngaran na an satong sinala an spelling, an pagkasayod, an pagka-kumpleto sa pahina? Pirang yearbook, programme, publikasyon, anunsiyo, asin iba pa an naglalaman nin saro o duwa o kadakol na saralang pagsáli nin ngaran nin siisay man. Dai ta man lamang inisip na dawa pàno, sinakitan sa pagkalap nin ngaran an mga magurang kan siisay man na igwang pangaran.
Maogma an manlaen-laen na istorya kan pagtao nin ngaran sa sarong tao, orog na digdi sa satong rona na an ponemikong tradisyon lain man sa Pan-sulnupan na nakatudan. Kaya sa Pilipinas an mga ngaran na Crisanta, José, Rosario, Rolando, Matias asin iba pa orog na makukua digdi sa sato kaysa mga ngaran na Farrah, Craig, Gwyneth, Ralph. An enot na mga ngaran mga minana ta sa Espanyol na parasákop na an lenggwahe orog na madali sa satong mga dila huli ta an tradisyon kan saindang tataramon halos nakakaagid sa satuya. An huring mga ngaran maguguno ta sa iba pang Sulnupanon na sosyudad arog kan Amerika, Britanya, asin iba pa. Nakakapangirit, alagad igwang implikasyon sa satong kolonyal na kaisipan an pagngaran sa mga Pilipino nin ngaran na siring kan mga ini. Mala ta dawa ako iyan man an kinaabtan. Alagad igwang labi-labi an kapipirit, siring sa aking nginaranan nin Kenneth, alagad huli sa dilang Pilipino, minaluwas na Kinit an pagsambit digdi. O an Farrah nagigin Para. Dai man magngalas kun Krig an Craig, Ralp an Ralph, asin Gwinit an Gwyneth. Nasa dila ta ini asin ini an orihinal tang tradisyon. Alagad siring man, ata sala na ngani an pagsambit kun pag-aatidon, dai naman pagsalaa an pagsurat.
Naroromdoman ko man kan aki pa ako, an epekto kan media sa pagtataong ngaran sa mga aki. Sakristan ako sa Lupi kan ipaluwas sa telebisyon an komersyal na may dayalogong, “Mommy, nawawala si Jennifer.” Asin sa sarong Mass Baptism, pipira sana sa mga omboy na babae an dai nagngangaran Jennifer. Panahon man idto na minasikat si Patrick Garcia, kaya sa mga lalaki, kadakol man an Patrick. Kan nanggana sa Little Miss Philippines an child star na si Aiza Seguerra, kadakol man naging Aiza. Marhay na sana nganing kan nauso si Reycards, mayong nagtaong Reycards na ngaran sa saindang aki.
Igwa man mga ngaran na talagang naiiba. Arog ki Engr. Zero Magallon kan College of Engineering sa Ateneo de Naga University, asin an registrar kan UP Diliman ngunyan, si Dr. Ludendorffo Decenteceo. Igwa man ngaran na garo “natripan” sana. Sinda Lotlot, Lenlen, Jopet, asin Wangyo, full name an mga iyan. Arog kan si magtugang na mga amigo ko sa Lupi na fans kan Metallica, nginaranan an pamangkin nindang Kirk Hammet alagad Pinoy an apelyido. O an kamidbid kong taga-Cagayan de Oro na nagngangaran Bob Dylan, alagad kolor-dagang Pilipino an apelyido. Iiba na diyan si J-ser, totoong first name ini, na engineer naman ngunyan.
An saro pa iyo an tinudan na pagtaong ngaran sa paagi kan pagtakod kan mga pangaran kan ama asin ina kan aki. Arog kan Marden na aki ninda Mario asin Eden, Jober na aki ninda José asin Berna, asin kadakol pang iba. Minsan ngani luwas na sa kinaban an ngaran basta magtarakudan, lusot iyan. Igwa man mga magurang na boot na gayong ngaranan nin banyaga pa kaysa mga Amerikano an saindang mga aki. May amigo ako sa Lupi na an ngaran Vladimer, dai ko aram kun nasala sana an spelling kan Vladimir na Russian. Igwa man akong midbid na Serses na sa hiling ko an tuyo talaga dapat Xerxes. Kaiba ako sa mga duwa-duwa an ngaran, kaya kan grade one ako, sa kadakulaan kan mga surat ko kaidto, an apelyido ko nasa ikaduwang linya na. Pano na lang daw si pira-pira pa an ngaran? Arog ki Kuya Ringo sa Campus Ministry kan Ateneo de Naga na may kangaranan na Rosendo Santiago Tadeo Juan. Igwa man nag-ngangaran na base sa pintakasi kan mga santo, siring kan Francis pag an kompleanyo Oktubre 4 o Disyembre 3, o Cecilia pag ipinangaking Nobyembre 22. Kaiba naman an dai mabilang na mga Emmanuel asin Natividad na ipinangaki nin Disyembre 25. Igwa man inginaran sa lugar arog ki Filipinas, o an internasyunal na sinda America asin China, dai pa ako nakadangog nin nginaranan Baao o Pamukid. Igwa man parareho an ngaran kan magturugang, arog kinda Tany III, Tany IV, Tany V, asin iba pa.
Alagad, an pinakamayaman sa gayod na arte nin pag-ngaran kan mga Pilipino iyo an pagtao nin danga. Si papa na Estelito an ngaran, puwedeng magin Estong, Lito o Tolits, alagad si Estelito Jacob na Bikolanong parasurat, an danga Esting. An pinakadakol na danga iyo an mga liniliwat-liwat na mga pantig, arog kan bilog na pagliwat kan Yanyan, Klik-klik, Teng-teng, Boom-boom, Shen-shen, asin Lan-lan; o an parte sanang pagliwat kan Boboy, Gagay, Dodoy. Igwang Ingles na kolumnistang nagsurat dapit sa tradisyon na ini kan mga Pilipino, na saiya man na hinangaan dahil sa pagigin malikot kan isip minsan ngani sa pag-ngaran sana. Ultimo ngani daang Luzviminda naisip ta pa, sarong bagay na dai niya magibo kun pagsusurugpunon an mga ngaran kan mga kaayon sa British Isles.An komplikasyon kan pagtaong ngaran sa siisay man nagpapahiling sanang an sarong pangaran bakong basang-basang, ini pinaghingowahan na himuhon asin hamanon, asin ini magkakanigong mag-ako nin hustong pag-galang asin pagsambit—pasurát man o pataram. Igwa pa nganing minagarastos para sanang makua an pinakahustong ngaran na itatao sa baong mundag. Igwang minabarasa muna nin manlaenlaen na babasahon. Siring na boot ta man na marhay an paggamit kan ibang mga tao sa ngaran na itinao sa sato kan satong mga magurang, ngaran ikinaoorgolyo ta, ngaran na nagpapamidbid sa sato sa bilog na kinaban. Ini an satong identidad, an enot tang tatak bilang totoo asin lehitimong mga tao. Sa masunod na pagtratar ta nin mga pangaran, logod magin sagrado man logod sinda sa satong mga kamot.
Maogma an manlaen-laen na istorya kan pagtao nin ngaran sa sarong tao, orog na digdi sa satong rona na an ponemikong tradisyon lain man sa Pan-sulnupan na nakatudan. Kaya sa Pilipinas an mga ngaran na Crisanta, José, Rosario, Rolando, Matias asin iba pa orog na makukua digdi sa sato kaysa mga ngaran na Farrah, Craig, Gwyneth, Ralph. An enot na mga ngaran mga minana ta sa Espanyol na parasákop na an lenggwahe orog na madali sa satong mga dila huli ta an tradisyon kan saindang tataramon halos nakakaagid sa satuya. An huring mga ngaran maguguno ta sa iba pang Sulnupanon na sosyudad arog kan Amerika, Britanya, asin iba pa. Nakakapangirit, alagad igwang implikasyon sa satong kolonyal na kaisipan an pagngaran sa mga Pilipino nin ngaran na siring kan mga ini. Mala ta dawa ako iyan man an kinaabtan. Alagad igwang labi-labi an kapipirit, siring sa aking nginaranan nin Kenneth, alagad huli sa dilang Pilipino, minaluwas na Kinit an pagsambit digdi. O an Farrah nagigin Para. Dai man magngalas kun Krig an Craig, Ralp an Ralph, asin Gwinit an Gwyneth. Nasa dila ta ini asin ini an orihinal tang tradisyon. Alagad siring man, ata sala na ngani an pagsambit kun pag-aatidon, dai naman pagsalaa an pagsurat.
Naroromdoman ko man kan aki pa ako, an epekto kan media sa pagtataong ngaran sa mga aki. Sakristan ako sa Lupi kan ipaluwas sa telebisyon an komersyal na may dayalogong, “Mommy, nawawala si Jennifer.” Asin sa sarong Mass Baptism, pipira sana sa mga omboy na babae an dai nagngangaran Jennifer. Panahon man idto na minasikat si Patrick Garcia, kaya sa mga lalaki, kadakol man an Patrick. Kan nanggana sa Little Miss Philippines an child star na si Aiza Seguerra, kadakol man naging Aiza. Marhay na sana nganing kan nauso si Reycards, mayong nagtaong Reycards na ngaran sa saindang aki.
Igwa man mga ngaran na talagang naiiba. Arog ki Engr. Zero Magallon kan College of Engineering sa Ateneo de Naga University, asin an registrar kan UP Diliman ngunyan, si Dr. Ludendorffo Decenteceo. Igwa man ngaran na garo “natripan” sana. Sinda Lotlot, Lenlen, Jopet, asin Wangyo, full name an mga iyan. Arog kan si magtugang na mga amigo ko sa Lupi na fans kan Metallica, nginaranan an pamangkin nindang Kirk Hammet alagad Pinoy an apelyido. O an kamidbid kong taga-Cagayan de Oro na nagngangaran Bob Dylan, alagad kolor-dagang Pilipino an apelyido. Iiba na diyan si J-ser, totoong first name ini, na engineer naman ngunyan.
An saro pa iyo an tinudan na pagtaong ngaran sa paagi kan pagtakod kan mga pangaran kan ama asin ina kan aki. Arog kan Marden na aki ninda Mario asin Eden, Jober na aki ninda José asin Berna, asin kadakol pang iba. Minsan ngani luwas na sa kinaban an ngaran basta magtarakudan, lusot iyan. Igwa man mga magurang na boot na gayong ngaranan nin banyaga pa kaysa mga Amerikano an saindang mga aki. May amigo ako sa Lupi na an ngaran Vladimer, dai ko aram kun nasala sana an spelling kan Vladimir na Russian. Igwa man akong midbid na Serses na sa hiling ko an tuyo talaga dapat Xerxes. Kaiba ako sa mga duwa-duwa an ngaran, kaya kan grade one ako, sa kadakulaan kan mga surat ko kaidto, an apelyido ko nasa ikaduwang linya na. Pano na lang daw si pira-pira pa an ngaran? Arog ki Kuya Ringo sa Campus Ministry kan Ateneo de Naga na may kangaranan na Rosendo Santiago Tadeo Juan. Igwa man nag-ngangaran na base sa pintakasi kan mga santo, siring kan Francis pag an kompleanyo Oktubre 4 o Disyembre 3, o Cecilia pag ipinangaking Nobyembre 22. Kaiba naman an dai mabilang na mga Emmanuel asin Natividad na ipinangaki nin Disyembre 25. Igwa man inginaran sa lugar arog ki Filipinas, o an internasyunal na sinda America asin China, dai pa ako nakadangog nin nginaranan Baao o Pamukid. Igwa man parareho an ngaran kan magturugang, arog kinda Tany III, Tany IV, Tany V, asin iba pa.
Alagad, an pinakamayaman sa gayod na arte nin pag-ngaran kan mga Pilipino iyo an pagtao nin danga. Si papa na Estelito an ngaran, puwedeng magin Estong, Lito o Tolits, alagad si Estelito Jacob na Bikolanong parasurat, an danga Esting. An pinakadakol na danga iyo an mga liniliwat-liwat na mga pantig, arog kan bilog na pagliwat kan Yanyan, Klik-klik, Teng-teng, Boom-boom, Shen-shen, asin Lan-lan; o an parte sanang pagliwat kan Boboy, Gagay, Dodoy. Igwang Ingles na kolumnistang nagsurat dapit sa tradisyon na ini kan mga Pilipino, na saiya man na hinangaan dahil sa pagigin malikot kan isip minsan ngani sa pag-ngaran sana. Ultimo ngani daang Luzviminda naisip ta pa, sarong bagay na dai niya magibo kun pagsusurugpunon an mga ngaran kan mga kaayon sa British Isles.An komplikasyon kan pagtaong ngaran sa siisay man nagpapahiling sanang an sarong pangaran bakong basang-basang, ini pinaghingowahan na himuhon asin hamanon, asin ini magkakanigong mag-ako nin hustong pag-galang asin pagsambit—pasurát man o pataram. Igwa pa nganing minagarastos para sanang makua an pinakahustong ngaran na itatao sa baong mundag. Igwang minabarasa muna nin manlaenlaen na babasahon. Siring na boot ta man na marhay an paggamit kan ibang mga tao sa ngaran na itinao sa sato kan satong mga magurang, ngaran ikinaoorgolyo ta, ngaran na nagpapamidbid sa sato sa bilog na kinaban. Ini an satong identidad, an enot tang tatak bilang totoo asin lehitimong mga tao. Sa masunod na pagtratar ta nin mga pangaran, logod magin sagrado man logod sinda sa satong mga kamot.
Comments