Karalágan
LAÓMAN nang an mga kaharongan mapaluwas nin mga nakakalumay na parong nin mga linulutong masisiram na pagkakan. An nagbabarayleng asó na minapaitaas gikan sa mga harong haros nakakabaing sa maoogmang mga kalag na inabot na an pinakahalangkaw na kaogmahan na puwedeng aboton kan tao. Sa katahawan nin banggi, sibot an mga kagharong sa paghanda nin anuman para sa pagpintakasi kan okasyon na minasalingoy sa agi-agi kan mga mahal sa buhay na yaon na sa ikaduwang buhay. Sa papag na kakanan, yaon an manlaen-laen na klase nin ibos, sinúman, palupsî, kalamay, puto na isasabay ta sa mga lutong karne siring sa paborito tang lipotok na dinuguan o an maharang na igado, na sasabayan kan mainit na tsokolateng hinimo sa paggâgâ nin tabrilya. Bako pa ining pagpintakasi kan Kapaskuhan, alagad haros nakakaagid na an kaogmahan. Siring man sa luwas, yaon an mga naghaharong-harong na mga grupo nin mga parakantang ma-awit nin awit na pangalág. Sinda papadagoson sa mga kaharongan, papakakanon, mantang an mga kagharong minaduman sa iba pang mga harong tanganing magriribayan nin mga kakanon. Mantang minararom an banggi, orog pa man na nahihiling an Katoliko-Pilipinong tradisyon kan karalágan.
Alagad ini kaidto, asin sa mga mayor na banwaan, o sa mga siyudad orog na, pawara na, kun bako man na naparà na an tradisyon na ini. Mayo na si maogmang karantahan na iyo an minataong dekorasyon sa doros kan banggi nin karalágan, asin minarhay pa kan kadaklan na magtuturog na sana, kisa magparasiribot pa. An buminutwang bagong paagi iyo an mga jack-o-lanterns sa pasamano kan bintana, o mga plastik na kalansay na dinukot sa mga pintuan, siring man an mga lawâ-lawà na biniritay sa mga atop. Mayo nang karalágan, o an ‘pangangaluluwa’ sa Katagalugan, asin ini nasanglian na nin Halloween o Trick or Treat asin iba pang apod na lain man sa dinakulaan kan kadakol na Pilipino. An mga istoryang katatakutan naparà na sa ngimot kan mga tao huli man ta naribayan na ini nin iba man na mga istoryang an tagpô sarong lugar na nakakatakot, malipot asin natatamongan nin niyebe. Mayo na si mga istorya dapit sa ubanon na gurang na babaeng nahihiling tuyong bilog an bulan, o an kikik na sinasabing pamaretang paabot na an aswang, o an mga istorya kan mga taong lipod na nambibihag kan mga taong minakakan kan itom na malutò na saindang inoopresir. Kadakol sanang elemento nin karalágan na naturál sa satong lugar na buháy na minasikád-sikád pareho an mga kostumbreng Kristiyano asin man Katutubò.
Nakakamundong isipon na kadakol sa satong mga kostumbre asin mga tradisyon an nawawara sa sabó na puminutok asin nagin kawâran na sana. An karalágan kuta importanteng agi-agi huli ta ini saro sa mga pan-sosyudad na gibong mayo sa laog kan mga lanob kan Simbahan alagad minapaluwas kan pagkakasugponan kan mga Katolisismong pagtubod asin man kan suanoy na kulturang Bikolnon-Pilipino. Kun ini kuta satong maibabalik, orog na kan mga nakakagurang na nakasaksi pa sa kagayonan kan karalágan, sarong harigi nin tradisyon an satong maititindog liwat. Mahihiling kan satong mga modernong kaakian na sa an kalaog-laógi kan Bikolnon na buhay-búhay, yaon na, naenot na marhay, suanoy na an basehan kan mga pinagkakaabalahan nindang mga kawat sa kompyuter kun sain an mga gadan nabubuhay, an mga kalag minabalik tanganing makisaro liwat sa mga buhay. Dai ninda ini nasasabotan, kaya an gadan, gadan sana, daing kalag, asin mayo na. Siring man na an memorya kan mga naenot na sato dikit-dikit naman na hinahalean nin halangkaw na paghiling, kaya man madali tang malingawan an mga leksyon na winalat ninda. Kaya dai na kita magngalas kun sa aldaw nin pintakasi kan mga mahal na buhay tang gadan na, sa ibabaw kan pantyong kan sadirong apoon, an makuapo kaiba kan mga amigo, magrarârâ nin pahingurag na arak hanggan sa maburat nin labi-labi asin sa ibabaw na kan pantyong mapaturog, o—dai man lugod—magsurukalkag.
An karalágan tibaad sa paghiling ta simple sana asin minaagi sana sa sarong banggi. Alagad kun pagaatid-atidon, an gira kaini sa satong agi-agi bilang mga Bikolano o Pilipino mahihiling pang marhay, mahihiling ini sa kun pâno kita minataong galang sa mga katood na idto na sa ikaduwang buhay. An walat kan karalágan, sa anuman na paagi, minapakusog kuta sa satong pagpapahalaga sa giromdom, sa nakaagi, sa historyang nagbilog kun siisay asin ano kita ngunyan bilang mga idibidwal asin man komunidad. Bako na sana ining simpleng Pilipinong bersyon kan Sulnupanon na tradisyon kan Halloween, kundi ini enterong satô, nag-ugat na sa mayaman tang pagtubod, pre-kolonyal, kolonyal, o presenteng panahon man. Sa kasabihan ngani, ‘an dai magsalingoy sa hinalean, dai makakaabot sa dudumanan.’ Alagad orog na makangirhat na apwera sa patanid na dai na ngani ta aaboton an destinasyon, kun lingawan ta an nakaagi, kalagón kita kaini.
Alagad ini kaidto, asin sa mga mayor na banwaan, o sa mga siyudad orog na, pawara na, kun bako man na naparà na an tradisyon na ini. Mayo na si maogmang karantahan na iyo an minataong dekorasyon sa doros kan banggi nin karalágan, asin minarhay pa kan kadaklan na magtuturog na sana, kisa magparasiribot pa. An buminutwang bagong paagi iyo an mga jack-o-lanterns sa pasamano kan bintana, o mga plastik na kalansay na dinukot sa mga pintuan, siring man an mga lawâ-lawà na biniritay sa mga atop. Mayo nang karalágan, o an ‘pangangaluluwa’ sa Katagalugan, asin ini nasanglian na nin Halloween o Trick or Treat asin iba pang apod na lain man sa dinakulaan kan kadakol na Pilipino. An mga istoryang katatakutan naparà na sa ngimot kan mga tao huli man ta naribayan na ini nin iba man na mga istoryang an tagpô sarong lugar na nakakatakot, malipot asin natatamongan nin niyebe. Mayo na si mga istorya dapit sa ubanon na gurang na babaeng nahihiling tuyong bilog an bulan, o an kikik na sinasabing pamaretang paabot na an aswang, o an mga istorya kan mga taong lipod na nambibihag kan mga taong minakakan kan itom na malutò na saindang inoopresir. Kadakol sanang elemento nin karalágan na naturál sa satong lugar na buháy na minasikád-sikád pareho an mga kostumbreng Kristiyano asin man Katutubò.
Nakakamundong isipon na kadakol sa satong mga kostumbre asin mga tradisyon an nawawara sa sabó na puminutok asin nagin kawâran na sana. An karalágan kuta importanteng agi-agi huli ta ini saro sa mga pan-sosyudad na gibong mayo sa laog kan mga lanob kan Simbahan alagad minapaluwas kan pagkakasugponan kan mga Katolisismong pagtubod asin man kan suanoy na kulturang Bikolnon-Pilipino. Kun ini kuta satong maibabalik, orog na kan mga nakakagurang na nakasaksi pa sa kagayonan kan karalágan, sarong harigi nin tradisyon an satong maititindog liwat. Mahihiling kan satong mga modernong kaakian na sa an kalaog-laógi kan Bikolnon na buhay-búhay, yaon na, naenot na marhay, suanoy na an basehan kan mga pinagkakaabalahan nindang mga kawat sa kompyuter kun sain an mga gadan nabubuhay, an mga kalag minabalik tanganing makisaro liwat sa mga buhay. Dai ninda ini nasasabotan, kaya an gadan, gadan sana, daing kalag, asin mayo na. Siring man na an memorya kan mga naenot na sato dikit-dikit naman na hinahalean nin halangkaw na paghiling, kaya man madali tang malingawan an mga leksyon na winalat ninda. Kaya dai na kita magngalas kun sa aldaw nin pintakasi kan mga mahal na buhay tang gadan na, sa ibabaw kan pantyong kan sadirong apoon, an makuapo kaiba kan mga amigo, magrarârâ nin pahingurag na arak hanggan sa maburat nin labi-labi asin sa ibabaw na kan pantyong mapaturog, o—dai man lugod—magsurukalkag.
An karalágan tibaad sa paghiling ta simple sana asin minaagi sana sa sarong banggi. Alagad kun pagaatid-atidon, an gira kaini sa satong agi-agi bilang mga Bikolano o Pilipino mahihiling pang marhay, mahihiling ini sa kun pâno kita minataong galang sa mga katood na idto na sa ikaduwang buhay. An walat kan karalágan, sa anuman na paagi, minapakusog kuta sa satong pagpapahalaga sa giromdom, sa nakaagi, sa historyang nagbilog kun siisay asin ano kita ngunyan bilang mga idibidwal asin man komunidad. Bako na sana ining simpleng Pilipinong bersyon kan Sulnupanon na tradisyon kan Halloween, kundi ini enterong satô, nag-ugat na sa mayaman tang pagtubod, pre-kolonyal, kolonyal, o presenteng panahon man. Sa kasabihan ngani, ‘an dai magsalingoy sa hinalean, dai makakaabot sa dudumanan.’ Alagad orog na makangirhat na apwera sa patanid na dai na ngani ta aaboton an destinasyon, kun lingawan ta an nakaagi, kalagón kita kaini.
Comments