Sa liwat, pagkakan
SA LIWAT, aakoon ko na makusog akong magkakan. Kun pirang beses na akong nagsurat dapit sa pagkakan poon kan magsurat ako sa Vox Bikol, dai ko na aram. Alagad, an pagkahilig na ini sa pagkakan bako sana man sako, kundi sa hiling ko, natural naman sa mga Bikolano. Sa mga lugar na nadumanan ko sa luwas kan Bikol, dai nanggad mawawara an urulay asin mga hapot dapit sa mga Bikolnon na kakanon. Yaon na diyan an kun tano ta kadaklan na kakanon sa Bikol igwang guta o ginutaan? O kun bako man, totoo man daw nanggad na an mga Bikolano mahilig sa mahaharang na pagkakan? An listahan kan mga hapot malábâ sanang malábâ hanggan an mga tulak magburúk-burúk asin an laway magturo huli sa gutom na namamatean sa pagurulay-ulay dapit sa pagkakan. Asin an pag-aralukan na magkarakan na iyo an sunod na mangyayari.
Ano man nanggad an birtud kan pagkakan na makukua digdi sa satong rona?
Sa ladong ini, an Bikol bilang sarong lugar, mahihilingan kan pagkagamót kan mga pagkakan digdi sa mga bagay-bagay na makukua sa saiyang kadagaan. Saro na diyan an niyog na lakop sain man sa Bikol. Ini an rason kun tano ta haros gabos na pagkakan ta igwang guta. Nahiling ta an guta bilang masiram na kasalak kan satong pagkakan, asin sa kadakol na lugar o kultura sa Pilipinas, kita an nakahiling kaini na labi-kalinaw. Romdomon na an Batangas dakol man an niyog na kinukuanan ninda nin lambanog asin iba pang produkto. An Visayas pano man nin niyog, alagad tuba an nangongorog na produkto kaini sainda. Lain na diyan an kopra. Nagtiyaga kita na magkawit, magbunot, magkudkod, asin magpaluwas kan lipotok na guta para isalak sa asin magin nangengenot na pampayaman kan satong mga pagkakan. Ini sa likod na puwede ta man sanang gisahon an mga pagkakan na ini, alagad pinili tang gutaan sinda.
Sabat sa sulog kan inaapod tang bagong tradisyon kan mga fastfood kun sain an mga pagkakan hinihimong labing-kaskas asin kadaklan instant na sana, an mga pagkakan ta digdi sa Bikol, na gabos man makukua ta sa satong mga harong, pinaghahandaan asin bakong madali an pagluto. Ini huli man sana sa mga kasalak na an pagpreparar nangangaipo nin medyo halawig na panahon. Asin ini tinutugutan ta huli ta orog na tinatawan ta nin atensyon an namit kisa bilis kan paghimo o pagluto. Iniinot ta man an siram kan namit kan pagkakan kisa sakit kan pagkalap kan mga salak. Naunambitan ko na sa column na ini an paghimo kan ginutaan na balaw na nangangaipo pang amay na magsaod para sana makipag-agawan sa bangí na sa oras na alas siyete nin aga tibaad ubos na. Siring man kaini an hinahanda tang haleyang ube tuyong Pasko na an paghimo pinupunan sa pagkalap nin mga ube na ginigibo saro o duwang bulan pa sana bago mag-Disyembre. Tiyaga an kaipuhan digdi, huli ta pag mag-abot na an Disyembre, mayo ka nang makukuang ube sa saod.
Hinihiling ko man na an propyong Bikolnon na ‘orag’ iyo an rason sa maharang tang pagkakan. An mga kaayon sa pa-ororagan o contest sa pagkakan nin sili sa Albay daing ibang katuyuhan kundi an pagpapahiling kan saindang mga sadiring kaoragan o tibay. Nagsarumsum ini sa satong kultura asin sa pagnamit nagin masiram sa satong pagnamit. Dawa siisay an hapoton, bakong madali an magkakan nin maharang, kinakagat kaini an satong pagnamit, pinapainit an satong lawog, asin pinapabilis an tikba kan daghan. Alagad sa pagnamit na Bikolnon, kun sain tinutubudan na lambang harong igwang poon nin sili, an harang sarong namit na dai na masusuhay sa lamesa kan Bikol. Asin sa karakanan, padagos pa man giraray na nginangalasan an mahilig sa sili. Malà ngani ta an siisay man mahilig sa sili natutuyawan pa man giraray sa atubang kan kakanan, minsan ngani an minakakan kaini pirmi ta náman na kaatubang. Daing ontok na nahihiling ta an saindang ‘orag’ sa pagkakan ninda nin mahaharang na pagkakan. Siring man na hilig sa pagkakan nin mahaharang na kakanon an saro sa mga rason kun tano ta inaapon kitang oragon kan ibang mga rehiyon.
Sa siring na mga bagay, dawa sa satong mga pagkakan mahihiling an laog asin esensya kan pagkataong Bikolano. An pagtao ta nin atensyon sa kalidad, siring sa namit asin siram kan satong mga pagkakan, magkakanigong puhunan sa magayon asin progresibong buhay. Siring man na an satong mga karakter na nginangalasan kan iba minapahiling nin positibong gira kan rehiyon na pinaghalean. Kun kaya, bako sana sa mga katood makukua an panalmingan kun siisay kita, maninigo ta naman na ihulit an pahayag na, ‘sabiha sako an mga kinakakan mo, asin sasabihon ko man an saimong pagkatao.’
Ano man nanggad an birtud kan pagkakan na makukua digdi sa satong rona?
Sa ladong ini, an Bikol bilang sarong lugar, mahihilingan kan pagkagamót kan mga pagkakan digdi sa mga bagay-bagay na makukua sa saiyang kadagaan. Saro na diyan an niyog na lakop sain man sa Bikol. Ini an rason kun tano ta haros gabos na pagkakan ta igwang guta. Nahiling ta an guta bilang masiram na kasalak kan satong pagkakan, asin sa kadakol na lugar o kultura sa Pilipinas, kita an nakahiling kaini na labi-kalinaw. Romdomon na an Batangas dakol man an niyog na kinukuanan ninda nin lambanog asin iba pang produkto. An Visayas pano man nin niyog, alagad tuba an nangongorog na produkto kaini sainda. Lain na diyan an kopra. Nagtiyaga kita na magkawit, magbunot, magkudkod, asin magpaluwas kan lipotok na guta para isalak sa asin magin nangengenot na pampayaman kan satong mga pagkakan. Ini sa likod na puwede ta man sanang gisahon an mga pagkakan na ini, alagad pinili tang gutaan sinda.
Sabat sa sulog kan inaapod tang bagong tradisyon kan mga fastfood kun sain an mga pagkakan hinihimong labing-kaskas asin kadaklan instant na sana, an mga pagkakan ta digdi sa Bikol, na gabos man makukua ta sa satong mga harong, pinaghahandaan asin bakong madali an pagluto. Ini huli man sana sa mga kasalak na an pagpreparar nangangaipo nin medyo halawig na panahon. Asin ini tinutugutan ta huli ta orog na tinatawan ta nin atensyon an namit kisa bilis kan paghimo o pagluto. Iniinot ta man an siram kan namit kan pagkakan kisa sakit kan pagkalap kan mga salak. Naunambitan ko na sa column na ini an paghimo kan ginutaan na balaw na nangangaipo pang amay na magsaod para sana makipag-agawan sa bangí na sa oras na alas siyete nin aga tibaad ubos na. Siring man kaini an hinahanda tang haleyang ube tuyong Pasko na an paghimo pinupunan sa pagkalap nin mga ube na ginigibo saro o duwang bulan pa sana bago mag-Disyembre. Tiyaga an kaipuhan digdi, huli ta pag mag-abot na an Disyembre, mayo ka nang makukuang ube sa saod.
Hinihiling ko man na an propyong Bikolnon na ‘orag’ iyo an rason sa maharang tang pagkakan. An mga kaayon sa pa-ororagan o contest sa pagkakan nin sili sa Albay daing ibang katuyuhan kundi an pagpapahiling kan saindang mga sadiring kaoragan o tibay. Nagsarumsum ini sa satong kultura asin sa pagnamit nagin masiram sa satong pagnamit. Dawa siisay an hapoton, bakong madali an magkakan nin maharang, kinakagat kaini an satong pagnamit, pinapainit an satong lawog, asin pinapabilis an tikba kan daghan. Alagad sa pagnamit na Bikolnon, kun sain tinutubudan na lambang harong igwang poon nin sili, an harang sarong namit na dai na masusuhay sa lamesa kan Bikol. Asin sa karakanan, padagos pa man giraray na nginangalasan an mahilig sa sili. Malà ngani ta an siisay man mahilig sa sili natutuyawan pa man giraray sa atubang kan kakanan, minsan ngani an minakakan kaini pirmi ta náman na kaatubang. Daing ontok na nahihiling ta an saindang ‘orag’ sa pagkakan ninda nin mahaharang na pagkakan. Siring man na hilig sa pagkakan nin mahaharang na kakanon an saro sa mga rason kun tano ta inaapon kitang oragon kan ibang mga rehiyon.
Sa siring na mga bagay, dawa sa satong mga pagkakan mahihiling an laog asin esensya kan pagkataong Bikolano. An pagtao ta nin atensyon sa kalidad, siring sa namit asin siram kan satong mga pagkakan, magkakanigong puhunan sa magayon asin progresibong buhay. Siring man na an satong mga karakter na nginangalasan kan iba minapahiling nin positibong gira kan rehiyon na pinaghalean. Kun kaya, bako sana sa mga katood makukua an panalmingan kun siisay kita, maninigo ta naman na ihulit an pahayag na, ‘sabiha sako an mga kinakakan mo, asin sasabihon ko man an saimong pagkatao.’
Comments