Tabi apo!
ISIPON an kamugtakan kan pag hapon nang dikit-dikit nang minataklob an madiklom na pagkabanggi, kun nuarin an mga lalong minaturaok na, signos kan paaboton na pagpapahingalo. Siring man, ini sasabayan kan dikit-dikit na pagtanog kan mga duri-duri asin pagtuninong man kan mga radyo. An mga ina aarapodon na papule an saindang mga aking nagkakarawat sa dalan. Araatyan sana, mayo nang tao sa palibot. Digdi man mapoon an mga osipon dapit sa mga bagay-bagay na suboot dai nahihiling kan limitadong mata kan tao, alagad an mga nalilipudan na mga nilalang na ini orog na dakol kisa sato, asin an saindang erokan orog na magayon asin kumplikado kisa sa satong kinaban na hinihiroan. An kaluyahan ninda iyo na makulog na marhay para sainda na maigò tang mga tao, ini puwede nindang ikagadan, asin huli kaiyan, an balos ninda labi-labi man. Ini an penomenon kan sarong taong nasubahan. Kaya tanganing malikayan ta ini, kita minasambit nin halipot na pagpamate asin pagtaong-galang: tabi apo!
Suanoy nang pagtubod an pagpamate sa mga taong lipod na ini. Akoon man o dai kan mga nangongorog na sektor ngunyan na kontemporanyong panahon, arog kan simbahan asin teknolohiya, minadanay ini huli man sana sa pagkagamot kaini satuya agi-agi asin man sa topograpiya kan satong nasyon. An kabukidan kan Pilipinas na dakol pa man an padagos pang nagiging kanugnugan, minatugot sa pagdanay kan supernatural na tradisyon, alagad sa mga siyudad asin iba pang mga matataong lugar ini pawara na kun bako man na entero nang napara. Sa hiling ko, orog na paladan an mga inabot pa kan tradisyon kan taong lipod asin iba pang supernatural na pagtubod, orog na nasasabotan ninda an konteksto kan kinamumugtakan na banwaan asin dai limitado an saindang paghiro. Kun nawara naman an pagtubod ninda, an presensya kan tradisyon sa saindang kamalayan, dai man mawawara. Alagad duman sa dai na inabot kan pagtubod na ini, kadaklan limitado na sana sa mga kontemporanyong katatakutan na igwang girà nin Sulnupan. Sinda idtong an konsepto kan supernatural nakakahon na sana kan mga kalag na layás, puting babae, pugot na payo, minaasilyak na ido (werewolf), bampira, asin iba pa. Siring man orog na paladan idtong inabot pa an mga pagtubod sa orog na mga lokal na pagtubod supernatural. Kadakol kaini sa satong ronang Bikol. Siisay sa sato an nakakamidbid pa ki Pirotso na maabot kun dai magturog an aki sa tamang oras nin pagturog? O idtong nanglalaom sa kaldero sa siisay man na dai minakakan tultol? O an Tambaluslos na tibaad nasa madiklom na parte kan kadlagan, naghahalat nin bibiktimahon, na tanganing madulagan, kaipuhan paharakhatakon tanganing an matahuban kan dakula niyang ngurapak an saiyang lawog hanggan dai na mahiling an saiyang biktima?
Siring sa sinurat ko pirang semana na na nakakaagi, an kamalayan kan mga suanoy na pagtubog, supernatural man o bako, minatulod sato tanganing masabotan an kadakol na representasyon ninda sa kontemporanyong panahon. Hinuhurma man kan tradisyon na ini an satong paghiling sa kun ano man nanggad an agi-agi kan suanoy na mga sosyudad, asin sa paaging ini, orog tang masabotan kun tadaw namumukna o minaagi an mga presenteng pangyayari sa satong banwaan ngunyan. Ginagamiaw kaini an satong mga daghan, bako na para takoton kita o limitahan an satong mga paghiro, kundi tawan nin pananaw kun papano kita mahiro. Kun maroromdoman ta, kun aakoon ta man, an mga pagtubod kan mga suanoy na sosyudad tibaad orog pang praktikal kisa sato ngunyan. Magin an relihiyoso nindang agi-agi. Minapahigos ini sa saindang paggibo sa mga badang, minapahingalo ini sainda, minapa-arang, minapaisog, asin iba pang gibong pagtulod, tanganing an sosyudad orog na magin magayon. Sa siring na paagi, an saindang mga pagtaong galang o pag-tabi apo sa mga dai nahihiling na nilalang, mga gibong pagrespeto kisa takot. Pagmakulog ini sa mga tinutubdan na minatao saindang giya sa buhay. Sa kontemporanyong banwaan, an pagtubod minsan nagigin huli sana sa kaipuhan ining otobon. Mayong pagmate o pagka-odok sa pagkatao na nangyayari, kun igwa man, madali ining napapaluya kan palibot.
Sa sunod tang pag-tabi apo, ini man logod magin gibong dayaday. Kadakol sanang tatabi-apoan, kaiba na an sadiring kosog asin kaluyahan, asin an iba pang identidad na nakapalibot sato. Igalang an mga ini, asin mag-arang na magin sagurong ta man logod sinda pasiring sa orog na magayon na buhay.
Suanoy nang pagtubod an pagpamate sa mga taong lipod na ini. Akoon man o dai kan mga nangongorog na sektor ngunyan na kontemporanyong panahon, arog kan simbahan asin teknolohiya, minadanay ini huli man sana sa pagkagamot kaini satuya agi-agi asin man sa topograpiya kan satong nasyon. An kabukidan kan Pilipinas na dakol pa man an padagos pang nagiging kanugnugan, minatugot sa pagdanay kan supernatural na tradisyon, alagad sa mga siyudad asin iba pang mga matataong lugar ini pawara na kun bako man na entero nang napara. Sa hiling ko, orog na paladan an mga inabot pa kan tradisyon kan taong lipod asin iba pang supernatural na pagtubod, orog na nasasabotan ninda an konteksto kan kinamumugtakan na banwaan asin dai limitado an saindang paghiro. Kun nawara naman an pagtubod ninda, an presensya kan tradisyon sa saindang kamalayan, dai man mawawara. Alagad duman sa dai na inabot kan pagtubod na ini, kadaklan limitado na sana sa mga kontemporanyong katatakutan na igwang girà nin Sulnupan. Sinda idtong an konsepto kan supernatural nakakahon na sana kan mga kalag na layás, puting babae, pugot na payo, minaasilyak na ido (werewolf), bampira, asin iba pa. Siring man orog na paladan idtong inabot pa an mga pagtubod sa orog na mga lokal na pagtubod supernatural. Kadakol kaini sa satong ronang Bikol. Siisay sa sato an nakakamidbid pa ki Pirotso na maabot kun dai magturog an aki sa tamang oras nin pagturog? O idtong nanglalaom sa kaldero sa siisay man na dai minakakan tultol? O an Tambaluslos na tibaad nasa madiklom na parte kan kadlagan, naghahalat nin bibiktimahon, na tanganing madulagan, kaipuhan paharakhatakon tanganing an matahuban kan dakula niyang ngurapak an saiyang lawog hanggan dai na mahiling an saiyang biktima?
Siring sa sinurat ko pirang semana na na nakakaagi, an kamalayan kan mga suanoy na pagtubog, supernatural man o bako, minatulod sato tanganing masabotan an kadakol na representasyon ninda sa kontemporanyong panahon. Hinuhurma man kan tradisyon na ini an satong paghiling sa kun ano man nanggad an agi-agi kan suanoy na mga sosyudad, asin sa paaging ini, orog tang masabotan kun tadaw namumukna o minaagi an mga presenteng pangyayari sa satong banwaan ngunyan. Ginagamiaw kaini an satong mga daghan, bako na para takoton kita o limitahan an satong mga paghiro, kundi tawan nin pananaw kun papano kita mahiro. Kun maroromdoman ta, kun aakoon ta man, an mga pagtubod kan mga suanoy na sosyudad tibaad orog pang praktikal kisa sato ngunyan. Magin an relihiyoso nindang agi-agi. Minapahigos ini sa saindang paggibo sa mga badang, minapahingalo ini sainda, minapa-arang, minapaisog, asin iba pang gibong pagtulod, tanganing an sosyudad orog na magin magayon. Sa siring na paagi, an saindang mga pagtaong galang o pag-tabi apo sa mga dai nahihiling na nilalang, mga gibong pagrespeto kisa takot. Pagmakulog ini sa mga tinutubdan na minatao saindang giya sa buhay. Sa kontemporanyong banwaan, an pagtubod minsan nagigin huli sana sa kaipuhan ining otobon. Mayong pagmate o pagka-odok sa pagkatao na nangyayari, kun igwa man, madali ining napapaluya kan palibot.
Sa sunod tang pag-tabi apo, ini man logod magin gibong dayaday. Kadakol sanang tatabi-apoan, kaiba na an sadiring kosog asin kaluyahan, asin an iba pang identidad na nakapalibot sato. Igalang an mga ini, asin mag-arang na magin sagurong ta man logod sinda pasiring sa orog na magayon na buhay.
Comments