Peryodismo?
HANGGAN ngunyan, naghuhuru-huro pa man giraray an media huli kan ginibong pag-aresto sa mga personahe kaini dara kan tuyong pagbalikwas kan grupo ni Sen. Antonio Trillanes, Nobyembre kan nakaaging taon. Daing katapusan na batikos an inaapon kan media sa mga awtoridad na mga arogante subuot, nag-abuso kan saindang poder bilang mga serbidor kan banwaan. An agrangay na ini kan media, sa hiling ko, mapadagos pa, tibaad, hanggang dai ninda nahihiling an anuman na kongkretong lakdang kan gobyerno na mabalsan an saindang mga sinapo. Boot kong tukaron an isyung ini huli sa kontribusyon sa Vox Bikol kan Communication student na si Apple Allison B. Perez (Rebelde na ba ako?, Voices of Bikol, Nov. 26 – Dec. 2 Issue). Sa saiyang artikulo, dakulang gayo an paghandal niya na mapabilang sa mga rebelde kumunista huli kan pagiging peryodista, ini huli naman sa mga lakdang kan gobyerno na dakopon an mga taga-media sa nangyaring pag-ukupar ni Sen. Antonio Trillanes sa Manila Peninsula, asin man sa mga sikreto subuot na lakdang kan gobyerno na dawa siisay puwedeng dakopon pag naakusaran na kumunista, minsan ini huli sa pagpahayag sana man kan katotoohan sa paagi kan prensa. Nakakangirhat man nanggad ini, orog na kun labi nang otso siyentos an bilang kan mga nawawara o nagagadan sa paagi kan extra-judicial killing.
Alagad kun paghohorop-horopan an kamugtakan kan media ngunyan, bago makaabot sa hapot kun rebelde man nanggad an pagpahayag nin katotoohan, an enot na punto iyo na katotoohan man nanggad baya an lamag kan prensa o scoop sana tanganing makaguno nin halangkaw na audience share an istasyon? Bako daw na nagigin abusado naman an prensa asin hinuhuna kan kadakol na peryodista na sinda na an maoorag asin dapat na sunudon kan mga namamanwaan?
Pagkatapos kan gabos na puluspugos kong pag-adalan nin apat na taon an disiplina kan komunikasyon, saro sana an nanudan ko, na sa Pilipinas, dai maiilapat an sakong inadalan sa padron kan nangongorog na klase nin peryodismo sa nasyon.
Nanggagalaiting biyo an mga premyadong peryodista kan ABSCBN huli man sa pagdakop sainda sa Peninsula. Biyo-biyo an saindang pag-agrangay na sala subuot an ginibo kan satong kapulisan sainda na nagkakalap man sana kan totoo subuot na mga impormasyon na kaipuhan sa responsableng pagpahayag. Sa enot na hiling, iyo, tama sinda. Alagad, kun titiponon an mga imahen na nagdaralagan sa satong paghiling pagdalan sa telebisyon kan nakaaging standout, akoon ta man o dai, igwang pag-aabuso nin poder an mga peryodista. An pagpahale sainda kan mga pulis tama man na lakdang para man sa pag-protekta kan saindang mga buhay, huli ta an lakdang na ginibo ni Sen. Trillanes, dawa sain na paghiling, sarong gibong pagbalgar ni ley, paglukso sa tamang prosesong tuninong. Mala ta mayo man nganing nangyari, asin sa hiling ko kun mapadagos an siring na mga aktibidad, dai mahaloy mababaldî na man sainda an mga namamanwaan. Tibaad, an boot sabihon kan mga peryodista sa Peninsula, an mga pulis na an magharali asin sinda na an matada. Nakakamundo, an siring na mga gawe dai nahihiling sa mga dayuhan na peryodista huli ta aram ninda kun sain ilulugar an pagiging peryodista.
Sa Pilipinas, puwedeng madalan an mga baretang may mga intrebistang ginigibo minsan ngani biyong nagngangawngaw an kinakaulay huli man sa pagkagadan nin mahal sa buhay. Sa Pilipinas, makakakua nin mga peryodistang abang oorag na sinda na boot magpadalagan kan ley. Digdi, pag ininterbyu para sa telebisyon, iba man an maluwas na pahayag huli ta inedit na an final clip. Digdi an bareta may kaiba nang editoryal. Kadakol pang iba kaini.
Dai man akoon kan prensa, kadakol na peryodista man an kurapto. Sa ‘News for Sale’ kan PCIJ journalist na si Chay Hofileña na ipinublikar pirang taon pa sana an nakakaagi, nakakangirhat an mga pigura kan mga bayad sa asin mga binabayadan na mga peryodista tanganing magin para-burà kan kanya-kanyang mga pulitiko.
Aram ta man gabos na an prensa iyo an ikaapat na estado kan banwaan. Katabang ini sa pagpadalagan kan sosyudad tanganing an mga aktibidad pambanwaan magin marhay an paghaman. Kaipuhan an prensa sa pagpartisipar sa check and balance kan banwaan. Akô ko na sa presenteng panahon, igwa nin dakulang pagkukulang an gobyerno, dai kaini naiitao an gabos na serbisyong maninigong itao sa mga tao. Huli kaini, an mga tao orog pang mamumuyang magduman sa istasyon nin telebisyon o radyo para magsumbong nin anuman na salang gibo. Biyo man logod na minakusog an boot kan prensa, alagad sa dakol na pagkakataon bako man na para sa serbisyo publiko, alagad publicity sana.
Kan namukna an prensa, siring sa gabos na bagay, marhay an katuyuhan kaini. Kadakol na kitang naeksperyensyang karahayan kan prensa. Alagad, siring man sa gabos na bagay, anuman na sobra, peligroso. Kun an prensa maiba pa man sa agos kan ata na nganing abusadong iba pang estado kan banwaan, mawawara na kitang paglaom. Dai man logod.
Alagad kun paghohorop-horopan an kamugtakan kan media ngunyan, bago makaabot sa hapot kun rebelde man nanggad an pagpahayag nin katotoohan, an enot na punto iyo na katotoohan man nanggad baya an lamag kan prensa o scoop sana tanganing makaguno nin halangkaw na audience share an istasyon? Bako daw na nagigin abusado naman an prensa asin hinuhuna kan kadakol na peryodista na sinda na an maoorag asin dapat na sunudon kan mga namamanwaan?
Pagkatapos kan gabos na puluspugos kong pag-adalan nin apat na taon an disiplina kan komunikasyon, saro sana an nanudan ko, na sa Pilipinas, dai maiilapat an sakong inadalan sa padron kan nangongorog na klase nin peryodismo sa nasyon.
Nanggagalaiting biyo an mga premyadong peryodista kan ABSCBN huli man sa pagdakop sainda sa Peninsula. Biyo-biyo an saindang pag-agrangay na sala subuot an ginibo kan satong kapulisan sainda na nagkakalap man sana kan totoo subuot na mga impormasyon na kaipuhan sa responsableng pagpahayag. Sa enot na hiling, iyo, tama sinda. Alagad, kun titiponon an mga imahen na nagdaralagan sa satong paghiling pagdalan sa telebisyon kan nakaaging standout, akoon ta man o dai, igwang pag-aabuso nin poder an mga peryodista. An pagpahale sainda kan mga pulis tama man na lakdang para man sa pag-protekta kan saindang mga buhay, huli ta an lakdang na ginibo ni Sen. Trillanes, dawa sain na paghiling, sarong gibong pagbalgar ni ley, paglukso sa tamang prosesong tuninong. Mala ta mayo man nganing nangyari, asin sa hiling ko kun mapadagos an siring na mga aktibidad, dai mahaloy mababaldî na man sainda an mga namamanwaan. Tibaad, an boot sabihon kan mga peryodista sa Peninsula, an mga pulis na an magharali asin sinda na an matada. Nakakamundo, an siring na mga gawe dai nahihiling sa mga dayuhan na peryodista huli ta aram ninda kun sain ilulugar an pagiging peryodista.
Sa Pilipinas, puwedeng madalan an mga baretang may mga intrebistang ginigibo minsan ngani biyong nagngangawngaw an kinakaulay huli man sa pagkagadan nin mahal sa buhay. Sa Pilipinas, makakakua nin mga peryodistang abang oorag na sinda na boot magpadalagan kan ley. Digdi, pag ininterbyu para sa telebisyon, iba man an maluwas na pahayag huli ta inedit na an final clip. Digdi an bareta may kaiba nang editoryal. Kadakol pang iba kaini.
Dai man akoon kan prensa, kadakol na peryodista man an kurapto. Sa ‘News for Sale’ kan PCIJ journalist na si Chay Hofileña na ipinublikar pirang taon pa sana an nakakaagi, nakakangirhat an mga pigura kan mga bayad sa asin mga binabayadan na mga peryodista tanganing magin para-burà kan kanya-kanyang mga pulitiko.
Aram ta man gabos na an prensa iyo an ikaapat na estado kan banwaan. Katabang ini sa pagpadalagan kan sosyudad tanganing an mga aktibidad pambanwaan magin marhay an paghaman. Kaipuhan an prensa sa pagpartisipar sa check and balance kan banwaan. Akô ko na sa presenteng panahon, igwa nin dakulang pagkukulang an gobyerno, dai kaini naiitao an gabos na serbisyong maninigong itao sa mga tao. Huli kaini, an mga tao orog pang mamumuyang magduman sa istasyon nin telebisyon o radyo para magsumbong nin anuman na salang gibo. Biyo man logod na minakusog an boot kan prensa, alagad sa dakol na pagkakataon bako man na para sa serbisyo publiko, alagad publicity sana.
Kan namukna an prensa, siring sa gabos na bagay, marhay an katuyuhan kaini. Kadakol na kitang naeksperyensyang karahayan kan prensa. Alagad, siring man sa gabos na bagay, anuman na sobra, peligroso. Kun an prensa maiba pa man sa agos kan ata na nganing abusadong iba pang estado kan banwaan, mawawara na kitang paglaom. Dai man logod.
Comments