Kultura


SABI ngani ni Jun Lozada, “an Pilipinas kinukumpunir nin bako sanang sarong pamilya, kundi ini sarong nasyon.” Nangongorog an mga taong nag-eerok digdi kisa sa interes kan pipira sana, arog baga ngaya kan mga trapong pulitiko, o kan mga elite na iyo an minapaitok kan kalakawan kan satong sosyudad, ekonomiya, asin pan-oroaldaw na agi-agi. Nangongorog man an kapakanan kan kagabsan kisa sa komportableng pagbuhay kan kakadikit na kapitalistang iyo an nagpapasasà sa kakadikit man na nakukuang suweldo kan ordinaryong namamanwaan. Siring man, an nasyon sarong nasyon, na daing nangongorog na kultura, magin an Pilipinas man pag-iiribahan nin manlaen-laen na grupong kultural na nasasalming sa mga rehiyon na nagkukumpunir kaini, kaiba na an pagkakabaranga sa lado kan tataramon o lenggwahe, tradisyon, arte, historya, pagtubod, minanang agi-agi asin iba pa.

Nagtutubod ako na an mga tataramon ni Lozada bako sanang napapadapit sa pamilyang Arroyo asin sa saindang mga kasapakát, alagad ini para sa bilog na nasyon, na akoon ta man sa dai igwang pagkakabaranga sa lado kan kultura. Siring ini na igwang nakatagong diringkilan an mga Bikolano asin iba pang rehiyon, o mga Cebuano sa mga Waray, mga Ilokano sa mga Kapampangan, mga Ilonggo asin mga Negrense, o an kabilugan kan Pilipinas sa mga Tagalog; sakop naman kaini an suanoy nang diringkilan sa pag-ultanan kan mga Muslim asin Kristiyano.

Orog na ngunyan na Pebrero na enot ko nang sinurat na ini an bulan kan arte sa Pilipinas, magayon man na pag-horophoropan an mga bagay na ini huli ta sa satong pagpintakasi kan kultura asin arte kan satuyang nasyon, an manlaen-laen na kolor, tanog, tabyon, kilyab, asin iba pang tekstura kan barangang mga kultura kan mga rehiyon, saro sana man an ipinapasabot kun an mga ini sararoan na hihilingon: na an satuyang nasyon sarong dulay nin magagayon na kultura. An mga kulturang ini dugong minadaralagan sa satuyang mga ugat, satong buhay asin init kan satong oroaldaw na agi-agi.

Kun siring, dai man remalaso kun an lambang rehiyon orog pang pagyamanon an kanya-kanya nindang mga kultural na yaman. Sa panahon ta ngunyan na an mga suanoy na kultura dikit-dikit nang nagagadan huli man sa paglakop kan bagong mga impluwensiya, dai man nangangahulugan na sabat kita sa sulog kun pangangatamanan ta an satong Bikolnon na agi-agi. Magkakaigwa sana man nin bagong paghiling, sa ladong ini, global, an satong pag-antabay sa Bikolnon na kultura. Kun hihilingon, kun magkakaigwa an Bikol, halimbawa ngaya an Ateneo, nin Center for Bikol Studies, na magiging repository kan gabos na dapit sa kulturang Bikolnon, kaiba na an arteng biswal, musika, literatura, teatro, pag-aadal kultural, historya asin iba pa, tibaad man bako na sanang “Sarong Banggi” an madangog tang tugtog na Bikolnon sa satong mga radyo, bako na sanang an mga pintor na nakabase sa mga siyudad kan Bikol an satong mamidbid; tibaad magmata kita sarong aga asin madukayan na kadakulon palan na marhay an nakatago pang arte an satuyang rehiyon.

Kun lambang rehiyon igwa nin siring na direksyon, orog pang madakula asin mahiwas an satong mahihiling bilang nagkukumpunir sa kadakulaan kan Pilipinas. Sabi ko na ngani, mayo man remalaso kun mangaturogan kita kan mga bagay na asin kaini, huli ta magigi sanang gikan sa mga rehiyon an paghiro. Bako sana man ining para sato sana, para sa satong pansadiring konsumo, kundi pangkagabsan. Global sana an bisyon, bakong pagpaarabaw-abawan, kundi pagmakulog. Nin huli ta sa huri, ini man an orog pang mapano sa inaapod na kulturang Filipino.

An gabos mapoon sa pagmakulog. Huli ta ini an enot na nawara sa sato. Siring na an mga gurang nang edipisyong dakula na marhay an kontribusyon sa historya kan banwaan pinapabayaan ta na sanang magkaralapa asin mawara, siring na an mga tradisyon ratakan asin basang-basangon, an mga agi-agi mapara na sanang daing gira. Ini an pinakamakulog na puwedeng mangyari sa sarong kultura.

Pangangaduwahan man an paghiro kan mga institusyon na iyo an mahipno na magin pusog asin padagos an pagmakulog. Kun kwarta an problema, igwang mga institusyon nin gobyerno na puwedeng pagkuanan. Kun yaon an pagmakulog, mahanap nin manlaen-laen na paagi. An pagpayaman kan sadiri tang kultura sarong bagay na kaipuhan, bako sanang kapritso o kanigoan na pagboot. Kun pinapangatamanan ta an kapalibutan, katakod kaini an pag-ataman sa kultura na kalag kan sosyudad. Kaiba kan pamanang magayon na kinaban, mawoton ta man logod an pamanang magayon na agi-agi para sa satong mga kaakian.

Comments

Popular Posts