Tiempo kan arteng Pilipino

KAN Huwebes na hapon, tinawan onra an para-rawitdawit, istoryador, kritiko, asin National Artist na si Edith Tiempo duman sa Marcelo Fernan Cebu Press Center. Ini parte an programang ‘Pagpupugay sa mga Pambansang Alagad ng Sining’ na pinadrinohan kan National Commission for Culture and the Arts, Likhaan: U.P. Institute of Creative Writing, asin man kan Filipinas Institute of Creative Writing. Napangyari an programang ini sa katuyuhan na irani sa mga tao, orog na sa mga rehiyon, an mga National Artists na dai man midbid minsan gurano man kadakula an saindang mga kontribusyon sa pagbilog kan satuyang nasyonal na literatura. Kun pagaatid-atidan, totoo man nanggad na minsan an saindang mga pagtutulod sa nakasurat na kagayonan kan nasyon, orog pa man na bantog an kun siisay man na tinutulod kan media. Sabi ngani ni Vim Nadera, direktor kan Likhaan, orog na midbid si Marian Rivera o si Marimar kaysa ki Tiempo o ki Lumbera o ki Sionil Jose. Orog pang nakakamungnan na igwa pang mga paratukdo nin literatura na an dai nakakamibdib sainda. Kun paano nangyari iyan, sa likod kan katotoohan na nagtutukdo sinda nin Survey of the Philippine Literature, dai ko na aram.

Duman sa ‘Pagpupugay’ ki Tiempo, o orog na midbid sa apod na Mom Edith sa kadakulan kan mga parasurat na mga nag-aragi saiya sa Dumaguete National Writers Workshop, nagheras siya kan saiyang pananaw sa pagsurat nin rawitdawit. Si Tiempo, na midbid bilang sarong pusog na harigi kan pormalistang pagsurat sa Pilipinas, nagtaram dapit sa nahihiling niyang paagi kun pano pang mapapakarhay an laog (content) kan mga lokal na rawitdawit sa satong nasyon. Kaiba sa saiyang pataratara sa pagpakarhay kan rawitdawit iyo an mga pagkonsiderar sa pag-papaaniningal kan mga tanog kan mga tataramon, an paggamit nin mga katutubong ladawan, an paghiling sa mga detalye kan sentral na subject, asin an pagpili kan mga tamang tataramon na gagamiton sa pagrarawitdawit. An mga suhestiyon na ini ni Tiempo nahimo man sa tahaw kan nangongorog na post-modernistang pananaw kun sain daing pag-alangan na iginigilid kan kadaklan na parasurat an malinig na paagi kan pag-oosip liwat kan agimadmad kan parasurat dapit sa saiyang subject, asin an pagrarawitdawit nasesentro sa pakigkig o pakilág na paglantad kan katotohan kan rawitdawit. Sosog pa man ki Tiempo, an saiyang nagin pataratara bunga naman kan haloy naman niyang pagtaong importansya sa porma (form) kan rawitdawit.

Para sako, na na-aako na ako saro man na pormalista, importante pa man nanggad giraray sa pagrarawitdawit an sopistikasyon kan lenggwahe na sa ngunyan dikitdikit nang nawawara asin an rawitdawit igwa na sanang manipis na pagkakaiba sa pang-aroaldaw na urulay. Alagad an rawitdawit yaon para man tawan nin pagkaatrasado an satong pagsagap kan kahulugan. Digdi minalaog idtong sabi kan kadaklan na tano ta masakit an pagrarawitdawit. An patubod ko iyo na igwang kadikit na kasakitan an pagsagap kan rawitdawit, asin yaon diyan an gayon, orag, asin kaomawan kan gibong arteng iyan.

An pagtaong onra ki Tiempo sarong paagi tanganing maibalangibog liwat sa gabos na igwang mga taong maninigo kan satong pag-omaw huli sa saindang kontribusyon sa kultura kan nasyon. Siring man, minaabot sa sakong mga giromdom an mga Bikolanong dakula an kontribusyon sa pagpatulubo kan satuyang kulturang Bikolnon. Yaon diyan sinda Ma. Lilia Realubit, Leonor Dy-Liacco, Socorro Federis-Tate, Joe Obias, Danny Gerona, Doods Santos, Frank Peñones, kaiba naman an mga aki pang parasurat kan Kabulig, asin kadakol pang iba. Sinda mga maninigong tawan kan onrang Bikolano huli sa pagpapadanay asin pagtulod kan sadiri tang arte asin agi-agi. Sinda an mga nasa irarom kan mga paghirong minataong paghangos asin padagos na minabuhay kan kan katotoohan na mayaman nanggad an satong rehiyon kun kultura man sana an pag-uurulayan.

Sa pag-atendir ko kan ‘Pagpupugay’ ki Tiempo, sarong realisasyon ko iyo na orog na maitutulod an kagayonan kan literatura kun an parasurat, na arog ki Tiempo, igwa nin marhay na boot. Sa ginatos na mga produkto kan Silliman (ngunyan Dumaguete) Workshop, si Tiempo minadanay na punto nin peregrinasyon kan mga parasurat na minsan sa saindang buhay parasurat, nagtatak sainda kan saiyang impluwensiya, bako sana sa arte kan pagsurat kundi kan marhay na pagiging magkakatood. Nasambit ko na subago na si Tiempo inaapod na Mom Edith kan mga workshoppers sa Dumaguete. Ini saro sana man na pagtaong galang sa paratukdo na sa sarong panahon nagtao sainda nin paglaom sa saindang pagsurat asin nagpasabong sainda na an pagsurat maogmang gibo asin sagrado.

Uya pa an iba pang iskedyul kan ‘Pagpupugay sa mga Pambansang Alagad ng Sining’ na parte kan Philippine Arts Festival: Virgilio S .Almario (February 13, Iloilo City), Bienvenido L. Lumbera (February 21, Laoag City), asin Francisco Sionil Jose (February 28, Naga City). An ‘Pagpupugay’ ki Sionil Jose gigibohon sa Ateneo de Naga University, 4:30pm, kaiba man sa ‘Pagpupugay’ ki Sionil Jose an pagpasali kan Tanghalang Pilipino kan obra niyang ‘Pragres.’

Comments

Popular Posts