Aki kan radyo

DEKADA OTSENTA, nagdakula ako na sarong aki kan radyo. Sa Lupi kaidto kun sain an porsyento kan sagawsaw sa signal kan telebisyon orog na dakula kisa sa linaw kan lawog ninda Coney Reyes asin Vic Sotto sa Eat Bulaga, nangongorog an radyo bilang elektronikong pang-aling asin ini minadurar sa bilog na aldaw. Minapoon ini sa mga bareta pagkaaga asin minatapos sa Santo Rosaryo pagkabanggi. Bago an pangodto, kasabay kan pagluto sa kusina an mga pang-kusinang programa kaidto, asin an sarabay na pangodto kasaro man kan pang-odtong bareta. Sa banwaan na kadto daing mga sasakyan na mariribok lain sa skates sa riles, an harararom na boses kan mga parabareta siring ka Sal Fortuno, Gil Belangel I, Henry Briguera, asin iba pa, iyo an madadangog na minaaniningal sa banwaan pagkaodto. Siring man na pag-abot kan hapon, pinapatuninong an gabos kan mga drama sa radyo, kadaklan mga istorya nin pagkamoot o mga istoryang gikan sa tunay na mga eksperyensiya kan mga paradangog. Klaro pa sako an komedyang satiriko na "Karenderiya nin Aling Celia" kaidto sa dzGE, na an mga karakter mga ordinaryong namamanwaan kaiba naman an mga nagpapadalagan sainda, aroaldaw ining minapagiromdom sa subliminal na lebel asin pangirit na paagi kan salang nangyayaring sa sosyudad. Yaon man an mga dulang panradyo pagkabanggi na kadaklan mga istorya nin pakikipagsapalaran sa buhay, igwa man mga aksiyon, na mina-aling pasiring sa pagturog pagkatapos man kan pambangging pamibi.

Kami sa harong, huli ta pareho igwang hanapbuhay an sakong mga magurang, nakabakal man kami nin telebisyon, asin paghaluy-haloy, pati betamax, dai na nagdadangog nin mga dramang panradyo pagkabanggi. Kun kaya, pagkaaga sa eskwelahan, dai ako makatumpar sa urulay kan iba kong mga kaklase na daing palya sa pagdangog nin mga pambangging programa sa radyo. Huli kaiyan, paminsan-minsan, minadangog na sana ako nin radyo. Pagkaaga, maogma an urulay ta nakakasali ako.

Kasabay kan radyo kaidto an mga babasahon na an katuyuhan iyo na mang-aling o mag-entertain, siring sa komiks na inaarkila mi kaidto, na sa ngunyan haros gadan na, minsan sa aktibong pagbuhay kaini liwat kan ibang mga parasurat.

Ginigiromdom ko an radyo, kun sain an paggiromdom igwang kaibang paghidaw. Huli man ta an radyo ngunyan pipira na sana asin bako nang arog kaidto kabuhay. Ini dara naman kan pag-abot kan mga bagong teknolohiya siring kan internet asin cable television, ibali ta na man an barato asin malalaoman na mga VCD asin DVD stalls sa centro kan Naga. Makusog an pagkakan kan iba pang porma nin media sa radyo, perpektong gayo an linyang "video killed the radio star." Mala ngani ta an mga mayor na estasyon nin radyo sa Manila madadalan naman sa Cable TV, para naman ini sa advertisers asin sa orog na mahiwas na audience share.

Kan nagklase akong high school sa Ateneo, mga huring taon na gayod ito kan aktibong broadcast industry sa Bicol. Kaidto an oras na sinusunod kan Ateneo dzGE time pa, ngunyan Bloomberg time na. Hanggan nagkawarara na si mga bistadong taga-radyo kaidto, nagparadikit si mga estasyon na AM, an natada haros gabos FM na musika an enot na katuyuhan. Kaidto, yaon pa sa Naga si Salvador Royales na pirmi tang madadangog bilang kagsurat kan mga drama sa radyo. Sa hiling ko, si Badong Royales na an ama kan dramang panradyong Pilipino. Ngunyan, nagsusurat pa man giraray siya, alagad sa hiling ko, dai naman mahaloy, padagos nang mapapara an arte kan dramang panradyo huli man ngani sa mga preskong teknolohiyang nag-aarabutan.

An penomenon kan RMN-dwNX sa Naga iyong gayo an resulta kaini. An RMN sarong FM station alagad mina-function siring sa AM, an mga bareta dakul pa man an nakakadangog, dagdag naman digdi an kulturang popular na naibabalangibog kan estasyon. Alagad huli man ta kakadikit na—kun bako man na mayo na—an mga paradangog nin radyo, dawa an siring na mga estasyon namemeligro man na kakanon kan iba pang porma nin media.

Agyat ini sa mga akademya sa Bikol na adalan an direksyon kan lokal na media bago pa man an pagtaong pansin sa orog na dakulang kinaban nin nag-iirinotan na impormasyon. Asin ini kaipuhan nang gibohon ngunyan, bago pang padagos na puhuon kan makukusog na puwersa an nagdadanay na probinsyal na karakter asin istruktura kan radyo. Kanugun sana an magagayon na dara sato kan radyong haloy na nagsirbi sato asin naghurma kan satong agi-agi kaidto. Kanugun ini kun dai man lang ilalaog sa mga pag-aadal, kaiba na an pag-aadal sa mga sistema nin lokal na pagbabareta, pag-aram kan publiko kan radyo, pag-adal kan kultura bilang basehan sa pagpadalagan kan mga programa, pati naman an pag-arkibo kan mga dramang nag-aragi. Kun magigibo ta ini, iyo, "video may kill the radio star," alagad an mga katukduan dai nanggad mapapara sa satong agimadmad bilang mga aki kan radyo.