Kapalibutan

SA pagpintakasi kan bilog na katawohan kan Aldaw kan Kinaban o Earth Day, minarhay kong alokon an gabos na maghorop-horop dapit sa kamugtakan kan satong kapalibutan. Kanigoan na gayo an mga programang an kapalibutan atamanon; igwa nin mga sarabay na paglinig kan mga natad, pagtulod sa paggamit nin mga natural o organic na paagi para man maibitaran an padagos na pag-ati kan satong duros, igwa man mga paghimong ginigibo na linigan an satong katubigan. An mga ini gabos para man mag-ambag sa pag-ataman kan sarô-sarò tang kinaban.

Alagad, kun hihilingon sa lente nin pagmakulog, asin paghohorop-horopan na gayo, kadakol na proyektong ginigibo pang-madalian o kun bako man na sagin-sagin sana. Kadakol na mga proyekto an minaruluwas alagad bigla na sanang nawawara pagkatapos kan halipot na panahon. Kadakol man mga grupo asin mga paghiro na daing ontok na sinusulsol an siisay man, dakul na beses an gobyerno, sa pagkaraot kan kapalibutan. Igwa pa ngani akong nahiling sa telebisyon na mga rallies kun sain iginapo na ki Gloria an gabos, pati na an pagbaha, pagtupag kan daga, pagkagadan kan mga sira, asin iba pa. Bako man akong suportador ni Gloria, alagad makangiring paghilingon an siring kaining kamugtakan. An sakong pagtubod, kulang sana kita nin totoong paghorop-horop, idtong hararom asin lipotok.

Kun mapadron kita sa mga ispiritwal na hapot ni San Ignacio de Loyola, mahapot kita: Ano daw an naginibo ko na para sa kapalibutan? Ano daw an padagos ko pang ginigibo para sa kapalibutan? Ano daw an magiginibo ko pa para sa kapalibutan? Ini huli ta mayo, o kun igwa man didikit sana asin mayong maako, na sa satong mga sadiri kita mga para-ambag man sa pagratak sa kinaban. Huli man kaini, sa limitado tang kakayahan, inaapod kitang maki-ayon sa pag-ataman kaini.

Romdomon ta na an nangyayari sa sato ngunyan sa lado kan kapalibutan nagpoon sa saradit na bagay. An salog na maati nagpoon sa enot na basurang inapon. An bukid na nagtupag nagpoon sa enot na kahoy na pinukan. An pagkawara kan mga linalanganan na gamgam nagpoon sa enot na gamgam na dinakop. Kun kaya sa sakong paghiling, kaipuhan na an pagmakulog mapoon sa kairaroman kan sadiri. Aram ta man ini gabos, huli ta an mga tataramon na ini bako naman bago. Kaipuhan sana kitang pagiromdomon, sadolon, o kun dai man, piriton. Siring sa mga aking pirang beses kun pagiromdomon kan saiyang ina kan saiyang mga nakaatang na gigibohon. Sa lado kan kapalibutan, kita gabos mga aki, inaapod tanganing kamotan asin pangatamanan an inaapod tang Inang Kalikasan.

Importante an macro o mahiwas na paghiling, alagad sa kamugtakan na kritikal an elemento kan panahon, labi ka-esensyal an personal na kontribusyon. Kadikit sana man an hinahagad. Enot, na imuklat ta an satong mga mata na igwang pangangaipong atamanon an kinaban. Panduwa, an aramon kun ano an satong mga personal na maiaambag, sa satong makakaya. Halimbawa, kun kita minabakal sa tindahan, kun saro o duwang items man sana puwedeng sa bag na diretso asin dai na iplastic. Sadit na bagay ini, alagad mahalaga.

Igwang mga katotoohan na magpapahorasà sa sato, mga bagay na kaipuhan tang ipagsakripisyo o ipaghorasà man tangani sanang magbalik an dating kamugtakan. Sabi ngani ni Al Gore, ini an “inconvenient truth” na mina-alok sato na maki-ayon, mamatean nguna an satong mga personal na inkumbinyensya tangani ining mapara asin makabalik man an kinaban kun sain entero an satong kaginhawahan. Dikit sana man ini, siring kan pagtipid sa kuryente, tubig, paggamit nin mga organikong paagi asin iba pa, na minsan matao sato nin “inconvenience,” alagad ano man an inconvenience na ini kun ini makakatabang sa pagbolong kan kinaban hale sa pagkaraot—an orog na dakulang “inconvenient truth.”

Makanood man logod kita sa mga klasikong parasurat, siring ki Gerard Manley Hopkins o ki Rio Alma, asin sa Bikolanong environmentalist na si Dr. Lina Regis. Nahiling ni Hopkins an Diyos sa burikbutikan na sirang naglalangoy sa sapa asin sa nagmamaris-maris na pagkaaga. Si Rio Alma inatangan nin mga rawitdawit an saiyang mga pagkangalas sa manlaen-laen na mga hayop asin iba pang nilalang na nabubuhay sa kinaban. Sa saiya man na makusog na pagmakulog, sinurat ni Ma’am Lina an mga premyadong pasaling pang-entablado na naghuhurot sa gabos na magin mapag-ataman sa satong kinaban. Asin, minsan ngani iginigilid kan mga kritiko nin literatura an “Tree” ni Joyce Kilmer, totoo an sinasabi kaini: “…only God can make a tree!”

Nagtutubod ako na an pagmakulog minapoon sa paghiling sa halaga kan bagay na kaipuhan pagmakulugan. Magayon an satong kinaban, asin sa saradit man na paagi, logod padanayon ta an kagayonan na ini tanganing, siring sa sabi kan awit asin kan kadakol na mga pahayag, maexperyensya man ini kan mga masurunod sato. Inaapod na kitang magpoon sa satong mga sadiri.