Pagtukdo asin pagsurat

“HÚLI TA sa mga banwâ sana kun sain an imahinasyon inaataman asin biyóng buháy an kalág asin pangatorógan kan tao makakatagbô nin kongkretong ekspresyon asin kosóg na máláen sainda sa iba alagad magtótokdô sainda na makisarô sa mga táong nagmakulóg na isurat an saindang mga pangaran asin hanápon an saindang lugar sa kinâban kan imahinasyon nin tao.”

Ini an pahayag asin agyat kan dating Chancellor kan UP Mindanao asin premyadong pararawitdawit na si Dr. Ricky de Ungria sa natapos pa sanang ‘Pagtukdo, Pagsurat Bikolnon 2008: A Teacher-Writers’ Conference’ na ginibo kan Hulyo 2-4, sa Naga College Foundation. An aktibidad pinadrinohan kan National Commission for Culture and the Arts, NCF, Kabulig-Bikol, asin man kan Gobyerno Lokal kan Naga. Maabot sa sanggatos na paratukdo asin estudyante nin literatura gikan sa manlaen-laen na parte kan rehiyon an nag-atendir kan nasabi nang kumperensiya na an katuyuhan iyo na buháyon asin ipadágos an kagayonan kan literaturang Bikolnon. Ini sa tahaw man kan pagpasipára kan mga dapat na nanunungdan sa pagpalakop kaini.

Sa kumperensya, lataw na marhay an pagigin agit-agitan kan mga nag-aráyon sa pagtukdo asin pagbalangibog kan literaturang Bikol. An balákid sana iyo na an mga institusyon na dapat namamahala kaini, bako ini an pinapaorog. Sa lado kan mga paratukdo, yaon an makusog na pangapodan sa mga ahensyang arog kan Department of Education asin Commission on Higher Education na patotoohan na an mga memorandums asin circulars na nagsasabing kaipuhan itukdo an mga rehiyunal na literatura sa mga akademya sa nasyon, minsan ngani an mga ini pinagnumbrahan haros sarong dekada na an nakakaagi.

Malinaw an pagpasabot sa nasabing kumperensya na igwang pagpapabayâ an gobyerno sa mga bagay na ini. Siring man, dai man ini láin sa nangyayari sa dakol na mga pribadong eskwelahan kun sain hinarale na sa saindang mga kurikulum an programa sa lokal na literatura minsan pinapahayag ninda an pagtulod sa lokal na kultura. Magin an nagkakapirang mga estudyanteng yaon duman, tinaas ninda an saindang pangapodan sa mga eskwelahan na i-ayon man an satong literatura sa saindang mga pag-adal.

Mahiwas na natad an hinawan kan nasabing kumperensya. Nagkaigwa nin mga sesyon na nagtukar sa kamugtakan kan literaturang Bikol asin an kun ano man an mga puwede tang gibohon para digdi. May sesyon sa paggibo nin mga modyul sa pagtukdo. Igwa man mga sesyon dapit sa pagsurat. Naghaman nin mga kongkretong planong makakatabang sa pagpalakop kan literatura. Sa katapusan, pinûnan an pagbilog kan Bikol Literary Arts Council na magmamangno sa pagreyalisar kan mga planong nahaman. Sa kabilugan, pinukaw kan kumperensya an sa hiling ko haloy nang nakaturog na pang-kulturang agimadmad kan mga paratukdo dapit sa pagheras kan literaturang Bikol sa mga kaakian, agimadmad na haros paráon na kan hilaw na kurikulum kan satong sistemang pan-edukasyon. Lain pa kaiyan, orog pang pinakusog an saindang pagka-Bikolano. Binuksan kaini liwat an katotoohan na igwang pangangaipong itokdô an sadiring literatura huli ta sa paaging ini bilog na mamimidbidan kan siisay man an saiyang sadiri, sa pagrurip niya kan sadiri niyang kultura asin nakaagi.

Kadakol na hapot, pagririlinawan nin punto, pagririribayan nin ideya, asin pagheras nin mga eksperyensiya an minapahiling sana na dakol an nagmamakulog sa satong literatura. An kaipuhan sana iyo an pagtulod na puwedeng gibohon kan mga institusyon na imbwelto digdi. Siyerto sa mga panahon na ini, kaipuhan na kitang maghapot, dinadara ta daw an satong mga namamanwáan pasiring sa makusog na pagkamoot sa Bikol? Sa mga pangaturugan ta nin kauswagan, kaiba daw an padagos na pagpayaman kan satong kultura? Huli ta ano man nanggad an saysay kun mapanô kita nin yaman kun dai bilog an pagkamidbid ta sa satong sadiri bilang sarong ronâ? Lain sa satong mga iniisip, huli kaiyan, magkakaigwa nin pagkakaiba an mga inhinyero, doktor, nars, arkitekto, padi, soldados, paratukdo, parasurat, asin iba pa, huli ta igwang sarong bagay na dara-dara ta—na kita mga Bikolano, gikan sa dagang linakawan ninda Handyong, Bantong asin Baltog. Kita mga apoon ni Daragang Magayon; mga kadugo ninda Panganiban, Ola, Arejola, asin iba pa. Kita mga namamanwaan kan Ibalong.

Sa kumperensya man nagluwas na kadakol sanang puwedeng gibohon. Kadakol sanang mga kongkretong lakdang an puwede tang mahaman. Ini mahihimo sana kun gabos kita nagtatarabangan. Klasiko-romantiko an siring na mga pahayag; siring sa pahayag nin sarong namomoot hararom asin makusog na naglalaom. Alagad ano man kayan, kun sa huri iyo an pagbúhay sa kaidtong mga pangaturugan saná.