Osipon (asin) banwaan

MINAKILING kitang daing ontok sa teknolohiya sa anuman na aspekto kan satong kontemporanyong buhay. Garo baga hinihiling ta ini bilang sarong panacea na may kapangyarihan bolongon an gabos tang kaolangan asin mga depekto kan kinaban. Poon sa mga bayolohikal tang kakundian, sagkod sa pang-aroaldaw tang agi-agi, kaiba na digdi an pagtalubo kan satong mga kaakian. Itinotogot tang magin surrogate parents an mga digital games, TV shows, internet, asin iba pa. Igwa pa nganing mga aki na bakong ido, ikos, sira, o gamgam an mga ataman na hayop, kundi mga digital pets na digital man an pagkakan, digital man an paghangos asin pagturog, digital man an interaksiyon, kun siring digital man an pagkabuhay. Sa siring na paagi, nabubuhay an kadaklan sa satong kaakian na mala-teknolohiya man; minasarig sana sa ginigikanan kan kosog, arog kan kuryente asin teknolohikal man an ikinakabuhay siring sa mga instant noodles asin powdered fruit juice.

Naroromdoman ko ini mantang naroromdoman ko an mga suanoy na osipon banwaan (folktales) na inagihan ko kan ako aki pa. Siring man na dai ko sinasabi na an mga osipon banwaan na ini mga panacea na kaomayan man kan gabos na helang. Alagad nagtutubod ako na dakula an implikasyon kan padagos na pagkawara kaini sa ekonomiya kan pagtalubo kan sarong tawo. Kun paghohorop-horopan, tibaad may koneksyon ini sa pagpaorog sa mga teknikal na disiplina sa satuyang mga unibersidad. Tibaad man na yaon man sa penomenon na ini an kasimbagan.

Sa mga osipon banwaan, an aki amay na nabobotong sa pamimilosopiya. Amay niyang nanonôdan an maghapot kan ‘tano?’ An Marxistang karakter kan mga osipon banwaan an minapasabong kan pagkasabot na ini. Poon sa mga katutubong osipon banwaan, alamat, asin mito kan Ibalong, sa mga istorya ni Juan Osong, hanggan sa mga sinublian tang osipon siring kan mga pabula si Esopo, mga pantastikong obra ni Hans Christian Andersen, mga koleksiyon kan magtugang na Jakob asin Wilhelm Grimm, sagkod sa ‘mga kuwento ni Lola Basyang’ ni Severino Reyes, asin iba pa, an mga osipon banwaan mga pangatorogan pasiring sa utopia, kinaban na minasûpay an katanosan, pantay-pantay an lambang saro, sosyudad na maogma asin matiwasay, marhay an buhay—perpekto.

An karakter mismong ini an minadara sa siisay man na paradangog o parabasa kan osipon banwaan pasiring sa sadiring pagmâwot na makisaro sa paghaman nin matanos na sosyudad. Siring man na an pagmâwot na ini dai nawawâran nin paghapot—tano? Huli ta an pagmâwot dai suhay sa pagsabot niya kan saiyang sadiri asin man kan mga bagay-bagay sa saiyang palibot na tinatakod niya sa mga alegorya asin mga representasyon na nasa mga osipon na hineras saiya kan saiyang mga magurang o mga matûá. An mga osipon banwaan na ini panô nin mga ironiya o parikála na orog na minapakosog sa kakayahan kaining mang-agdang himohon an katanosan na pangaturogan. Romdomon sa saro sa mga osipon banwaan kan mga Grimm, sarong ina an nagdusay kan haros gabos na importanteng parte kan saiyang lawas tanganing mahanap niya an nawawarang aki. Siring man sa mga istorya ni Juan Osong kun sain manlaenlaen na sakripisyo an dapat gibohon tanganing maabot an anuman na minamâwot.

Naenot ko na nasambit na tibaad yaon man sa penomenon na ini an kasimbagan. Kaya tibaad kun papadanayon ta an pagpalakop kan mga osipon na ini, kaáyon na sa paglakop kan mga teknikal na disiplina kan kontemporanyong panahon, magkakaigwang panibâgong resulta an edukasyon. Huli ta minsan teknikal an pag-aadal, an tawo kaya man na maghorop-horop, bako sanang maghaman o maggibo o magin lábot sana sa resulta, kundi pati sa paagi man. Sa liwat, bako man na panacea, harmoniya kan kongkreto asin abstrakto, an teknikal asin an arte. Tibaad, magkaigwa kita nin mga nurse na minatabang magpaomay bako sana kan pisikal na helang kundi pati naman mga kakundian kan ‘laog’ kan tawo; o mga inhinyero na bako sanang paratogdok nin harong kundi minatogdok nin posog asin maogmang harong; o mga programmer na minahaman nin mga programs na bako sanang minapagian sa agi-agi kan tawo alagad minadara nin totoo asin dayaday na kaogmahan sa gabos. Sa puntong ini minabalik an suanoy na esensiya kan gabos, an katanosan sa ‘laog’ kan tawo, na kapinônan kan maogmang kinaban.

Romdomon ta na lambang osipon banwaan minatapos sa ‘...asin poon kaidto sinda nagin tunay na maogma.’