Lupi, sa edad na 282

IGWA pirming paghidaw pag minasurat ako dapit sa banwaan na Lupi na sakong dinakulaan. Huli ta an mga giromdom garo doros na minabalik dara an mga nakaagi, na dai nanggad dapat malingawan tanganing orog na masabotan an ngunyan. Sa kagabsan, magayon an Lupi sa pastoral kaining kamugtakan—agrikultura an mayor na hanapbuhay, simple an aroaldaw na buhay, tuninong, mapresko an palibot, simple sana an mga pangangaipo—harayo sa komplikado asin magastos na buhay sa siyudad. Kun hihilingon, progresibo an Lupi sa mga yaon nang mapagkukuahan kaini nin sadiring pagbuhay. Siring man, an historya kan banwaan na saro sa mga suanoy na banwaan kan Bikol minapasabong kuta na an Lupi igwang mayaman na nakaagi. Mga bagay ini na puwedeng pag-ugatan nin darakulang bagay, orog nang sa halabaon na panahon an Lupi minadanay na bontol an pagtalubo sa lado kan ekonomiya. Tibaad kulang sana kita nin pagtanaw sa mayaman na nakaagi kan banwaan na nangaki kan nagkakapira pang banwaan kan Ambos Camarines sa mga enot kaining panahon.

Kaya magayon an proyekto ni P. Marco ‘Macmac’ Asoro, kura paroko kan Lupi, na balikan an historya kan banwaan sa pagpintakasi kaini kan ika-282 taon (1726-2008) bilang parokya sa Oktubre 17, Biyernes. Saro ining paghiro pasiring sa orog pang pagkamidbid kan mga namamanwaan kan ‘pagkabanwaan’ kan Lupi. Inaagda kan parokya kan Lupi (San Pedro Bautista) an gabos sa maghapon na aktibidad na inapod na ‘Banal na Paglakbay (A Pilgrimage to the Old Church Ruins),’ asin may temang ‘Lupi church ruins, a window to the past,’ kun sain babalikan an lumang simbahan kan Lupi sa balyo kan Salog Sulóng sa Barangay San Pedro. An minasunod iyo an mga nakatalaan na aktibidad: a. pagbaklay pasiring sa lumang simbahan/banwaan, b. lecture sa historya kan Lupi, c. pagselebrar kan Misa sa lumang simbahan, asin an d. pag-dedicate asin pagbugtak kan rebulto ni San Pedro Bautista sa mismong altar kan lumang simbahan. Dakulang bagay ini huli ta sa halawig na panahon, ngunyan sana magkakaigwa nin siring na mga aktibidad sa Lupi na katakod kan mayaman kaining historya.

An nababásang historya kan Lupi limitado sana sa monograpong nasa Souvenir Program kan 1990 Lupi Town Fiesta asin sa libro ni Jaime Malanyaon na Kabikolan: A History. Sa mga pagkalap ko nin mga datos dapit sa nakaagi kan Lupi, kadakol an puwedeng ikadugang digdi. Sosog ki P. Jesus Esplana a monograpo niya dapit ki Jorge Barlin, nagin pastor suboot ini kan Lupi sa pag-ultanan kan mga taon 1875 asin 1877. Alagad sa listahan kan mga nagin kura kan Lupi, nagpoon ini ki P. Martin Balmes kan taon 1877. Tibaad an mga siring kaining pagkalap datos orog pang agyat sa mga taga-Lupi tanganing isihon talaga an dakol pang detalye kan nakaagi kan banwaan.

Kadakol an mga ginigikanan kan kolor kan historya kan Lupi na minapoon sa sa pag-abot ni Fray Juan de la Hos kan taon 1701 asin pagkadukáy sa lugar na ini sa pampang kan salog kun sain nginaranan ini hali sa mga doot na lupis na marambong sa gilid kan salog. Anom na beses man na nagpalipat-lipat nin lugar an kabisera kan banwaan huli naman sa mga politikal asin kistorikal na mga pangyayari sa paglaog kan 1900. An presenteng poblacion (Lupi Viejo), asin an mga barangay kan Tapi (Lupi Nuevo) asin San Pedro an nagin mga lugar. An paglaog kan serbisyo nin ferrocarril (railways) sa Kabikolan dakulang gayo an epekto sa Lupi. Naenot ko nang nasambit kaidto sa column na ini na sa halabang panahon, an tren an nagin lunadan palaog asin paluwas sa Lupi.

Magin an lumang simbahan sa San Pedro na sentro kan aktibidad ngunyan na taon igwa man nin mga istorya. Sarong beses ko sanang nadumanan an simbahan na ini huli ta abandonado, garabâ na, asin nasa puwerang lugar. Nasa elementarya ako kaidto asin an pagkaduman ko huli sana man sa kasutilan kan sarong aki. Huli ta an simbahan nasa balyong salog, delikado an dalan, tibaad madisgrasya, malamos sa salog, o matukâ nin halas. Alagad nakaduman ako agyat naman kan mga kapwa aki na boot sana man magdayán-dayán. Mahibog an mga balagon asin doot na minatambon sa lumang simbahan, madiklom asin makahoy, asin tinutubudan na sa dating altar kaini igwang nag-eerok na dakulang sawá na kayang maghálon nin mga aki. Kun kaya kan naabot mi si lugar, biyong patipupulì na ako, huli sa saralak na takot asin sa posibilidad na maanggotan asin mapákol.

Sa pagbalik ngunyan kan mga tawo, taga-Lupi man o bako, sa lumang simbahan kan banwaan, horop-horop nin pagtanaw liwat sa nakaagi an pangapodan, siring man an orog pang makosog na pagmakulog sa banwaan na nangangaipo nin pagtarabangan asin pagtulod siring sa kauswagan, sarong bagay na orog na mahamis gibohon kun igwang pagtubod na an mga ini mga balaog kan Kalangitan asin kaipuhan nanggad na pagyamanaon. Duman kita sa Lupi!