Fair trade

SA KINABAN na ini, igwang mga magagayon na bagay. Hilingon ta sindang idtong mga nakakapagian sa satong aroaldaw na buhay. Isipon ta an mga komplikadong bagay arog kan transportasyon, elektrisidad; asin idto man mga saradit na bagay arog kan mp3 players sa satong mga bulsa, minahatod sa satong pandangog kan mga Cantata ni Bach. O iyan laundry shop na minaligtas sa satong mga kamot tanganing dai maghibog huli sa sabon.

Alagad igwa pang orog na magagayon. Romdoma itong kapihan sa kanto na minasabing an saindang arabica asin robusta tinanom, inataman, ginunò kan mga kamot kan satong mga kahimanwa. O iyan na bag na sukbit kan babae na gibo sa sinaralapid na mga tadang tela, obra maestra kan mga ina na daing lehitimong trabaho. O iyan na nítong tukawan na halatan sa saimong opisina para sa mga naghaharalat, aram mong gibo iyan sa sarong banwaan kan Bikol. Sabihon tang an mga ini orog na magagayon huli ta bako sanang buhay ta an napaparahay kundi buhay man kan iba. Bako daw na mas maogma kun minahigop kita kape na igwang kaaraman na sa paghigop ta igwa kita nin mga natatabangan?

Sa kontemporanyong ekonomiks, igwang inaapod na ‘fair trade.’ Sosog ngani sa Wikipedia, an fair trade is an organized social movement and market-based approach empowering developing country producers and promoting sustainability.’ Sa hiling ko an riribayan na siring kaini haloy na sato poon pa kan madukayan kan mga Europeo an mahiwas tang yaman kan daga, iyo lang ngani iyan ta mayo pa an tataramon na ‘fair.’ Kinua ninda an satong bulawan, mayo kitang nakua. Kinua ninda an satong mga rekado, mayo kitang nakua. Paghaloy-haloy, pati naman an satong mga batag, pinya, abaka, asin kadakol pang nakua karibay an pipirang peseta na dai ngani makabakal nin sarong yardang seda hali sa mga Tsino. Siring man, an prinsipyo kan neo-kolonyalismo asin neo-imperialismo nag-abot, kinua man an satong mga yaman, asin ngunyan,pati na an satong mga mahal sa buhay, mga katood, mga nurse, paratukdo, engineers asin iba pa. Mantang ining mga palyadong riribayan pakusog nin pakusog asin lataw nang marhay, igwang mga para-isip, grupong relihiyoso, asin mga NGO na nagmâwot na kun an mga makukusog na kapangyarihan na ini boot mag-ganansya sa kun anong igwa kita, maninigo sana na magbayad sinda. Kaya, an fair trade.

Sa Pilipinas, an fair trade matè na marhay sa saradit na mga komunidad nin produksiyon. Halimbawa, mga ina na nagma-manufacture nin sabon na gibo sa mga indigenous materials arog kan sabila asin tapayas. Igwa man nagfe-ferment nin local wines na gibo sa mga prutas na puwedeng ipantay sa vino kan mga Sulnupanon. Igwa man mga rural handicraft artisans na nagpoporma nin mga muwebles na dadarahon sa siyudad asin sa ibang nasyon. Kun an mga produktong ini kaidto pinipresyuhan na hababa pa sa tumpok nin kamote sa saúd, ngunyan dai na puwede. Sinisiyerto kan fair trade na tama an halagang kinapabakalan. Tangani man na masustenir an raw materials, kaipuhan na ikonsiderar an kapakanan kan kapalibutan. Sa siring na paagi, igwa nin sustainability an negosyo.

An fair trade sarong pag-atubang sa agyat kan liberalisasyon sa negosyo asin sa pag-abot kan sistema nin ekonomiya na pangkinaban na minagadan sa saradit na mga enterprises. Sa mga panahon na ini na igwang dakulang pagduwa-duwa sa konsepto kan globalisasyon, an mga paratulod kan fair trade arog kan Ten Thousand Villages asin Fair Trade Alliance minasabi na ini minataong paglaom, dignidad, asin kaogmahan sa mga saradit na produser. Tinatawan sinda nin pagkakataon na magkaigwa nin marhay na buhay, income, asin pantustos sa saindang pamilya. Orog sa gabos, minamukna ini nin tulay sa pag-ultanan kan mga barangay asin siyudad, kan mina-uswag pa sana asin kan mauswag na, kan produser asin parabakal, siring na nakikisumaro sinda sa sarong ekonomiya na pang-kinaban.

An punto iyo na puwede man na pilion ta an orog na magagayon, siring na sa sunod tang pag-shopping, puwede ta man purbaran an mga produkto kan fair trade. Madali sana sindang makua huli ta an mga materyal ninda nahihiling ta sa satong palibot. Dai ta sana kaya ini pina-patronize na marhay huli ta sa kombensiyunal na hiling ta maluluyang klase an mga ini kumpara sa imported goods. Tadaw ta dai ta purbaran an sabon na may sabila, an pansit na kalunggay o kalabasa, an hikaw na gibo sa buskay, an kawatan na gibo sa kahoy, kadakol pang iba.

Kaya igwa kitang option na magpili kan orog na magayon, na mahayahay an buhay sa paagi kan mga fair trade products mantang tinatabangan ta man an mga small-time workers na maghanapbuhay—makua man an saindang paglaom, dignidad, asin kaogmahan. Bako daw na orog na marhay? Kadakol pati kaiyan digdi sa Bikol. Purbari baya.