Kultura nin pagláom (A Yearender)

SA TAHAW nin mga katikapohan, krisis pang-ekonomiya, durulak sa pulitika, asin iba pang mga remalasong padagos tang namamate sa satong rona, nakakaogmang an pagtulod sa kulturang Bikolnon minadanay na makusog asin maliwanag an dalan na inaagihan. Sa pagtapos kan taon 2008, malinaw an katotoohan na kadakol pa an aanihon na balaog huli sa mga pagtanom na nangyari ngunyan na taon. Balikan ta an mga nangyari sa taon na ini sa lado kan kulturang Bikolnon.

Enero nahiling ta an pagbungsod kan “Pusûánon”, pan-tolong libro nin mga rawitdawit kan premyadong parasurat na si Kristian S. Cordero. An nagdadakol na mga publikasyon nin mga obrang panliteratura sa Bikol minapahiling nin nagkukusog na sulog kan literturang Bikolnon.

Sa bulan Pebrero ginibo an “Aklat Ani sa Taon kan Kino” na tinutulod ni Gode Calleja sa Legaspi City, kun sain tiniripon an mga publikasyon sa Bikol sa paagi nin booksale asin exhibit. Sa bulan na Pebrero man na iyo an National Arts Month nagbisita si National Artist for Literature Francisco Sionil Jose sa Naga na dara an hulit na padagos pang pagpakusog kan sadiri tang kultura.

Sarong tabang sa pundasyon kan pag-aadal Bikolnon an thesis ni Jason Chancoco na “Pagsasatubuanan: Modernistang Poetikang Bikolnon” sa pagtapos niya kan AB Literature sa Ateneo de Naga University kan Marso. Ini an enot na thesis dapit sa literaturang Bikol na sinurat sa tataramon na Bikol, naghawan ini nin dakulang posibilidad sa masurunod na henerasyon nin mga pag-aadal kan satong kultura. Marso man nangyari an enot na “Kantaramon” sa Lolo’s Bar na nagin katiriponan kan mga Bikolanong parasurat asin paratulod kan literatura.

Sa bulan na Abril, nadalan sa entablado kan Plaza Quezon (asin sa TV) an “Kantaramon Dos” na pinadrinuhan kan lokal na gobyerno kan Naga asin man kan Kabulig-Bikol.

Magayon na sambiton an padagos na pagkolekta kan mga Bikol oral narratives sa pamamayo kan propesor sa AdNU na si Dr. Cyril Conde. Manlaenlaen na mga aktibidad na an nahihimo kan pag-aadal na ini, arog kan Oral Storytelling Contest na nangyari sa bulan na Mayo.

Matrayumpong napangyari sa bulan na Hulyo an “Pagtukdo, Pagsurat Bikolnon” na pinadrinuhan kan Naga College Foundation asin kan Kabulig-Bikol kaiba naman an nagkakapirang mga institusyon. Sa pagtiripon na ini, naiheras sa satong mga paratukdo asin mga parasurat an mga esensyal na bagay sa satong sadiring literatura, pasabong kan paaboton man na eksena sa satong mga lokal na akademiya—literaturang Bikol na bako sanang binabasa asin inaapresyar, kundi sarong literaturang tinotokdo asin inaadalan sa mga eskwelahan sa laog asin luwas kan Kabikolan. Sa bulan man na Hulyo naaraman kan kagabsan an panggana ni Kristian Cordero kan NCCA Writers Prize para sa koleksiyon niya nin mga rawitdawit na may titulong “Segunda Mano.”

Sa bulan nin Agosto, tinawan onra kan Unyon ng mga Manunulat sa Pilipinas (UMPIL) an Aréjola Foundation for Social Responsibility, Inc. para sa mga pagtulod kaini sa kultura asin literaturang Bikol. Ginawadan an AFRSI kan prestihiyosong Gawad Pedro Bucaneg na pagmidbid sa sarong institusyon na an pagtulod sa kultura dapat pangarogan kan gabos.

Sa bulan ni Ina, Setyembre, ginana kan mga hoben na parasurat an ika-5 Premio Tomas Arejola para sa Literaturang Bikolnon. Pinangenotan kan Irigenyong si Joner Cañeba an mga nanggana sa pagguno niya kan premyong ‘Parasurat kan Taon’. Sa bulan man na Setyembre binungsod an bagong nobela na “Awit ni Kadunung” kan Oasnon na nobelistang si Abdon M. Balde Jr.

Nobyembre binungsod man kan Daragenyong pararawitdawit na si Marne L. Kilates an “Mostly in Monsoon Weather: Poems Past and Revisited”. Nobyembre 15, National Book Awards, nagpahiling kan orag kan mga Bikolano sa disiplina kan Letra. Nagin finalist an nagkakapirang Bikolano: Fr. Joaquin Bernas para sa “A Living Constitution” (Law), Conrado de Quiros, “Tongues on Fire” (Essay/Nonfiction), Fr. Andrew Recepcion, “God’s Global Household” (Theology), Luis Cabalquinto, “Mannahatta Mahal”, Kristian Cordero, “Pusûánon”, asin an saindong lingkod para sa “Antisipasyon asin iba pang rawitdawit sa Bikol asin Ingles” (Poetry). Nagpuling National Book Awardees sinda Fr. Joaquin Bernas, Conrad de Quiros, Marne Kilates, asin man an saindong lingkod. Sa panggana kan “Antisipasyon” na sarong libro sa tataramon na Bikol, nagtutubod ako na pinahiling kan National Book Awards na tapos na an literary parochialism sa satong nasyon.

Bago matapos an taon, sa bulan na Disyembre, dakol na Bikolanong parasurat an nakaayon sa ANI 34, an literary journal kan Cultural Center of the Philippines. Kaiba sa mga contributors sinda Carlo Arejola, Jaime Jesus Borlagdan, Jose Jason Chancoco, Kristian Cordero, asin Jason Tabinas.

Laóman ta na sa mga masurunod na taon, mahihiling ta an Kabikolan na may pusog na pangapotan sa sadiring kultura, historya, literatura, nahihiling na arte, asin iba pa na nagpapagamiaw sato sa kun siisay kita bilang sarong rona—mga apoon kan mga herwe kan Ibalong, dagang matalingkas, daga kan mga magagayon asin mga oragon.