Damonyo

MABOSONG SINDANG NAGRARATAK sa mga konstituwenteng pinabayaan nindang dai nag-aaram huli ta pinag-imotan ninda nin impormasyon. Mabosong sindang nagpapaabaw-abaw sa paagi nin bilyon-bilyon na kuwarta mantang an mga tawo nagtitios. Mabosong sindang magagayon an mga harong mantang an mga tawo inaabisuhan na bayaan na an saindang mga erokán huli suboot ta malalantop nin tubig an banwaan. Mabosong sindang masisiram an pagkakan huli sa panaóng suhol mantang an mga tawo naghahandal na mawaran kan mga badang na saindang pinagkukuahan kabuhayan asin pagkakan. Mabosong sindang daing pakimàno—nagbubungog-bungugan, nagbubuta-butáhan—minsan an banwaan ribong na kun siisay an kakapútan sa tahaw nin kawaran nin pagláom. Mabosong sindang nanlalansi asin nandadaya nin kapwa minsan an mga tawo makosog an pagtubod na matatabangan sindang makahàwas sa pagtios asin kawàran. Mabosong sinda.

1.9-bilyon piso an pinapabulos sa dam na tinutugdok ngunyan sa pag-ultanan kan Lupi asin Sipocot. Sarong dam na para sa irigasyon sa sarong lugar na pirming linalantop nin tubig pag makusog an uran. Sabi ni Tomasito Monzon kan BRBWMP, “blessing in disguise” daa an dam para sa mga tawo. Kun sa Lupi daw siya naka-istar, “blessing in disguise” daw ini? Alagad sabi ngani ni Tomasito, “blessing in disguise” an dam, asin kita makakakontra, huli ta kagalang-galang si Tomasito. Blessing sa Lupi an malantop an haros 70 sagkod 80% kan Poblacion, asin malantop man an pirang barangay. Blessing man ini sa Sipocot huli ta lalantupan man an pirang barangay duman. Dai kita makakakontra kayan.

Sosog sa bareta pirang bulan na nakakaagi, regalo ini ni Gloria sa saiyang aking si Dato. Regalo man ni Gloria sa mga tagaduman sa apektadong mga lugar an paglumoy kan daga, an pagkapara kan natatadang kapalibutan, pagkawara nin kabuhayan, pagkawara nin mga istaran, asin kadakol pang iba. Regalo man ni Gloria an bagong danaw na mahahaman kan dam, sa irarom kan danaw an mga giromdom, mga eksperiyensiya, asin panghabambuhay na agrangay. Asin huli man ta kasuguan ni Gloria, kaipuhan dali-dalion an dam, pati na an pagpalipat kan mga tawo na garo baga mga idong sinisikâ pahali sa irarom kan lamesang kinakakanan—daing konsultasyon na totoo, daing pakimàno. Alagad magin si Gloria o si Dato kagalang-galang man, dai kita makakakontra kayan.

An sabi kan NIA asin kan iba pang imbuweltong ahensiya, igwa daa nin Environmental Compliance Certificate (ECC) na magtataong go signal sa proyektong dam. Alagad an NIA asin an iba pang mga imbuweltong ahensiya mga kagalang-galang man. Minsan ngani duda an mga tawo kun totoo man nanggad an mga nakalahad sa ECC, huli ta pàno makakakua nin ECC kun mayong ‘social acceptance’ o pag-akò kan mga tawo. Sabi ngani kan saro kong amigo, baka ngaya mga taga-Potot an nagsabing togot sinda. Malà ta sa Lupi nag-aalburuto an mga tawo sa takot na mawàran sinda nin erokán, kun siring bakong ‘socially accepted’ an dam. An sabi pa kan mga ahensiya, tres siyentos na pamilya sana an madadanyaran, alagad kun nasa Lupi sinda, aram nindang labi pang marhay sa tres siyentos an madadanyaran. Kun an kataid mo harong babayaan na kan mga nakaistar huli ta abot sinda kan linderos na aaboton kan paglangkaw kan tubig, dai mo daw babayaan an sadiri mong harong? Dai ka daw mangingirhat sa aabtan kan saimong lokál kun harong mo na saná an nakatindog asin napapalibutan na ini nin tubig? Tama na an paghapot, huli ta sabi ko na ngani, an mga ahensiyang ini mga kagalang-galang man, asin dai kita makakakontra sainda.

Tuninong an mga lokal na opisyal. Sabi ngani kan sarong angel sa Lupi, “e ‘di ilipat ngaya an mga tawo.” Arog na sana kaiyan palan. mayong levels of contestation. Daog pa kadtong mga nagralaban sa American Civil War, itong hili-hilera an baradilan, pag nabadil na si mga nasa enotan, si sunod naman. Dawa sa hiling ko an sarong banwaan dapat ipakipaglaban hanggan sa kahuri-hurihan. Dawa sa hiling ko, sa gabos na panahon kaipuhan panindugan kan mga opisyal an mga tawo, bako sana sa paagi nin kun anu-anong panaó o materyal na bagay. Alagad an opisyal kaipuhan na minatindog para sa tawo sa gabos na panahon huli ta obligasyon moral ninda ini—ibinoto baga sinda kan tawo. Alagad pano man nanggad kun sa ngaran kan mga tawo, pirmado an gabos na papel na nagtotogot sa dam, relokasyon, asin iba pa. Alagad, iyan ngani, magin an mga lokal na opisyal man kagalang-galang, dai ta sinda makokontra.

Enot pa sana ini. Mabosong sana sinda huli ta sinda kagalang-galang.